Srbija ima jedan od najmanjih udela stanovništva u staračkim domovima zbog siromaštva i tradicionalizma. U uslovima pandemije, takva situacija se preokrenula u dobru vest. Ali postoji i druga strana medalje. Srbija, odmah iza Severne Makedonije, ima najveći udeo domaćinstava sa više genarcija pod istim krovom. Starijima je zabranjeno kretanje zbog pandemije, ali su ostali članovi porodice „pokretni“. Siromaštvo i tradicionalizam su i razlozi što je u Srbiji „baka-servis“ za čuvanje dece mnogo zastupljeniji nego u razvijenim evropskim zemljama.
Zaštita najstarijih lica u Srbiji je najproblematičnija u Evropi iz najmanje dva razloga. Prvo, nakon Severne Makedonije imamo najveći udeo (41,3%) porodica u kojima više generacija živi zajedno. Drugo, gotovo je identičan broj dece koju čuvaju bake i deke – uz bejbi siterke, rođake i druge vidove nege – 42%, piše Miroslav Zdravković na portalu makroekonomija.org.
Povoljan faktor za nižu stopu smrtnosti u Srbiji može da bude siromaštvo i tradicionalizam, koji (kao i kod podizanja dece) verovatno utiču da imamo jedan od najmanjih udela starih lica u staračkim domovima.
Sve više porodica bez dece
Evrostat je objavio izveštaj „Ovih dana, da li ste kući sami ili sa porodicom?“, u kojem iznosi podatke o promenama u strukturi porodice u Evropi. U saopštenju se navodi da je 2018. godine bilo 194 miliona domaćinstava u EU, što je povećanje za 12 miliona u poređenju sa 2010. godinom. Uporedo sa povećavanjem broja domaćinstava, smanjivala se njihova prosečna veličina.
Za manje od deset godina, prosečno domaćinstvo je smanjilo broj ukućana sa 2,4 na 2,3 lica, dok je broj domaćinstava sa jednim članom (skoro trećina svih domaćinstava) imao rast od 17% od 2010. Opšti trend je da raste broj samačkih domaćinstava, domaćinstava sa jednim roditeljem i parova bez dece. U većini domaćinstava nema dece, a samohrano roditeljstvo je povećano za 13% od 2010.
Nemačka je imala najveći udeo domaćinstava bez dece (78%), ispred Švedske (77%), Austrije (75%) i Bugarske (74%). Najveći udeo dece u domaćinstvima imale su Irska (39%), Kipar i Slovačka (36%), a potom Rumunija (35%).
Van EU najveći broj domaćinstava sa decom imala je Turska (51,1%), Severna Makedonija (49,8%) i Crna Gora (44,2%), dok je u Srbiji udeo bio kao u Slovačkoj – 35,6%.
Samohrani roditelji
U Evropskoj uniji su 14% od svih porodica (7,9 miliona) činili samohrani roditelji sa decom. Danska je imala najveći udeo samohranih roditelja sa decom (29%), ispred Estonije (28%), Švedske i Litvanije (obe po 25%), Letonije (23%) i Francuske (21%). Najmanje samohranih roditelja sa decom bilo je u Hrvatskoj (6% od svih porodica sa maloletnom decom), zatim u Rumuniji (7%), dok je u Finskoj, Slovačkoj i Grčkoj po 8% takvih porodica.
Izvan Evropske unije, statistika je sledeća: najmanje samohranih roditelja ima Severna Makedonija (2,4%), a slede Turska (3,5%), Crna Gora (5,9%) i Srbija (6,1%). U Srbiji je ovaj udeo smanjen sa 6,7% u 2014. na 6,1% u 2018. godini, a broj samohranih roditeljskih porodica smanjen je sa 61,3 na 52,5 hiljada.
Srbija se već priključila EU po broju jedinaca
U Evropskoj uniji skoro polovina od svih porodica sa decom (48% ili 26,9 miliona domaćinstava) imala je samo jedno dete, dok je 40% (22,2 miliona) porodica imalo dvoje dece i 13% (7,1 miliona) troje i više dece.
Srbija je imala 44,8% porodica sa decom sa jednim detetom, 43,6% sa dvoje dece i 11,6% sa troje ili više dece.
Crna Gora je imala najmanje porodica sa jednim detetom van EU (36,8%), Severna Makedonija najviše porodica sa dvoje dece (44,2%) a Turska najviše domaćinstava sa troje i više dece (25,7%).
Više generacija pod istim krovom
U Srbiji se, bez migracija, u proseku godišnje smanji broj stanovnika za 35 do 40 hiljada. Broj porodica se prethodnih godina smanjivao za 13,2 hiljade. To je smanjenje za 2,1% nakon 2014. godine. Najveće relativno smanjivanje imale su samohrane porodice bez dece, a povećanje su imale samo ostale porodice bez dece i to za 4%.
Ostale porodice su u EU učestvovale samo sa 17,1% dok su u Srbiji one učestvovale sa 41,3%. Veći udeo ovih, mešanih vrsta domaćinstava (više generacija pod jednim krovom) imala je samo Severena Makedonija (54,6%). Ali dok je u Severnoj Makedoniji bio mnogo veći udeo mešanih porodica sa decom (27,4% prema 16,1% u Srbiji), razlika je bila znatno manja kod mešanih domaćinstava bez dece (27,2% prema 25,1%).
Starijima zabranjeno kretanje, ali imaju „pokretne ukućane“
U tekućim okolnostima kućne izolacije mešane porodice su indikator rizika da se u porodicu unese zaraza i prenese starijim članovima. Ovaj rizik je u Srbiji, nakon Severne Makedonije, najveći u Evropi.
S druge strane, povoljnu okolnost predstavlja činjenica da je ovaj udeo ostalih porodica većim delom na selu, gde se virus Kovid-19 neće mnogo proširiti, kao u urbanim sredinama. Međutim, ostaje opasnost od širenja u Beogradu i drugim većim gradovima gde je starijem stanovništvu zabranjeno kretanje, ali imaju „pokretne“ ukućane.
Ko čuva decu u EU?
Prema podacima Evrostata, u 2018. godini su gotovo polovinu dece (49%) mlađe od tri godine čuvali samo njihovi roditelji. Udeo je različit među članicama i bio je najniži u Grčkoj (15%), a najviši u Slovačkoj (82%).
Sadašnje mere fizičkog udaljavanja, uvedene usled epidemije koronavirusa dovele su decu kući, što se mnogim roditeljima podudara sa radom od kuće. Kako je briga o deci izgledala pre ovih mera?
Ukoliko roditelji ne mogu da se potpuno posvete deci, brigu o njima preuzimaju vrtići, ili se koriste bejbi-siterke, dede i babe ili drugi članovi porodice (mimo roditelja), drugi rođaci ili komšije. U 2018. jedna petina dece mlađe od tri godine provela je 30 i više časova nedeljno u vrtićima.
Među članicama EU, najveći udeo dece sa više od 30 sati u vrtićima imala je Danska (55%). Nešto manji udeo imale su Portugalija (49%), Slovenija (44%) i Luksemburg (43%). Najmanji udeo dece u vrtićima imale su Slovačka (1%), Češka (4%), Rumunija i Holandija (po 6%) i Austrija (7%).
Popularnost „baka- servisa“ zbog siromaštva i tradicionalizma
Kada se isključe roditelji, jaslice i vrtići, o ostaloj deci se brinu bejbi-siterke, deke i bake, rođaci i druga lica. Pretpostavićemo da je udeo bejbi-siterki mnogo veći u razvijenim zemljama Zapada nego u Srbiji, gde takvu uslugu može sebi da priušti ekstremno mali broj roditelja (1%-2%).
Veći udeo treće mogućnosti, van roditelja, jaslica i vrtića, ima devet evropskih zemalja. Podelićemo ih u dve grupe: jednu u kojoj pretpostavljamo da je veliki udeo bejbi-siterki, a u drugoj baka i deka. U prvoj grupi bi trebalo da se nalaze Holandija, Velika Britanija, Švajcarska i Irska, a u drugoj Grčka, Kipar, Severna Makedonija, Rumunija i Malta.
Takva pretpostavka bi nas dovela do realnog zaključka da pored Srbije, nama bliske zemlje praktikuju „baka-servis“ usled kombinovanog delovanja siromaštva i tradicionalizma.
Izvor: Miroslav Zdravković, http://www.makroekonomija.org/
Foto: emailme3, Pixabay