Čak 80 posto svetske proizvodnje igračaka funkcioniše tako da ono što smisle američki koncerni, kao što su Mattel ili Hasbro, proizvedu kineski proizvođači iz oblasti delte Biserne reke i to, uglavnom, u periodu od samo nekoliko meseci koji prethode Božiću.
Naravno, i za ovakav razvoj na tržištu, odgovoran je najčešće pominjani fenomen sadašnjice – globalizacija. Nekada nije bilo tako. Savremena proizvodnja igračaka začela se u nemačkom gradu Nirnbergu koji je, pre nego što je postao poznat kao mesto suđenja nacističkim zločincima, od 15. veka do Prvog svetskog rata bio svetska prestonica igračaka, u kojoj su nastale porcelanske lutke, plišani medvedići (Teddy bear) i limeni doboši, koji su poslužili kao inspiracija nemačkom nobelovcu Ginteru Grasu za istoimeni roman.
Posle Prvog svetskog rata, centar proizvodnje igračaka seli se u SAD, kada su i nastali najjači koncerni kao što su Mattel ili Hasbro, koji i danas “drmaju” ovim tržištem. Šezdesetih godina XX veka počinje selidba proizvodnih pogona u Aziju, i to najpre u Japan, da bi, tragajući za zemljama gde su priozvodni troškovi niži, veliki koncerni pogone za proizvodnju igračaka počeli da otvaraju u Južnoj Koreji, Tajvanu i Hong Kongu. Sve se to promenilo kada su kineske komunističke vlasti donele odluku da se otvore prema svetu, i to tako što su stranim investitorima, najpre, otvorili područja takozvanih slobodnih zona u oblasti delte Biserne reke, u blizini nekadašnje britanske kolonije Hong Konga. Danas, samo u ovoj slobodnoj zoni, na proizvodnji igračaka zaposleno je 750 hiljada ljudi u oko 1000 firmi, koje godišnje ostvaruju izvoz u vrednosti od fantastičnih 8,7 milijardi dolara, što je više nego što iznosi tržišna vrednost svih igračaka koje se proizvode na dva najjača tržišta – Evropske unije i SAD, zajedno! Od ostalih azijskih zemalja, još samo Japan, sa svojim proizvođačima video igara, kao što su Sega, Sony i Nintendo uzimaju deo kolača, dok su tradicionalni proizvođači, kao što su Južna Koreja, Malezija, Tajland i Hong Kong daleko zaostali. Doduše, globalizacija ide svojim tokom i sa sve većim ekonomskim razvojem Kine, nadnice radnika, a time i proizvodni troškovi, počinju da rastu, pa su već neki od pogona počeli da se izmeštaju u manje razvijene zemlje regiona, kao što su Bangladeš i Vijetnam.
Borba oko igre
Najviše igračaka izvozi se u zemlju čiji su ih dizajneri i izmislili i naručili, dakle – u SAD. Koliko su Amerikanci voljni da duboko zavuku ruku u džep, da bi zadovoljili svoje naslednike, željne sve novijih senzacija, svedoči i podatak da prosečan stanovnik Severne Amerike, godišnje u proseku na igračke potroši 382 dolara. Mali Evropljani mogu da računaju da će njihovi roditelji, u iste svrhe, izdvojiti “samo” 100 dolara. Od njih, darežljiviji su stanovnici Bliskog Istoka, koji za igračke izdvajaju 243, i Australijanci i Novozelanđani, koji troše na igračke 187 dolara godišnje. Međutim, deca iz Srednje i Južne Amerike dobijaju poklone u vrednosti od 15, ostatka Azije 13, dok mali Afrikanci mogu da računaju sa igračkama u vrednosti od dva Kinder jaja, jer za njihove igračke siromašni roditelji u proseku izdvoje 2 dolara godišnje.
Iako u poslednje vreme Kinezi pokušavaju da stvore svoje brendove, jasno je da trendove, modu i pravila igre formiraju koncerni iz bogatih zemalja. Koncerni su lako namirisali mogućnost za sticanje profita i već nekoliko decenija besni borba za kupce, sa zadatkom da se u što kraćem roku izmisli što više novih igračaka, kako bi konkurencija ostala ‘’kratkih rukava’’. Nestani ili se razvijaj, glasilo je geslo Mattela i Hasbroa od sredine šezdesetih godina prošlog veka. Tako je Mattel kupio Fisher Price, Tyco i Pleasant Company, dok se Hasbro “zadovoljio” brendovima kao što su Parker, Kenner i Tiger Electronics, kao i licence za proizvodnju igračaka sa likovima iz filmova “Ratovi zvezda” i dečijih junaka iz Teletubisa, Pokemona i Harija Potera. Ipak, globalni pobednik u ovoj borbi je Mattel koji je 2001. godine imao godišnji obrt u vrednosti od 5,1 milijardu evra, zatim sledi japanski Nintendo sa 4,2 milijarde, Hasbro sa 3,1 milijardu i časni predstavnik starog kontinenta, Lego, sa 1,4 milijarde evra.
Pokemon jede Big mac
Značajan faktor u ovoj branši, predstavljaju, pak, firme koje se uopšte ne bave proizvodnjom igračaka. Od prodaje licenci za izradu igračaka, po likovima iz filmova, holivudski mejdžorsi kao što su Volt Dizni, Vorner Bros ili Lukas film, ostvaruju veoma lepe prihode. Tako je Hasbro krajem devedesetih, produkcijskoj kući Lukas film platio 600 miliona dolara kako bi, u narednih devet godina, mogao da eksploatiše likove “Rata zvezda” u komercijalne svrhe. Mattel nije ostao hladan na ovu rukavicu bačenu u lice. Njegovi menadžeri odvojili su između 200 i 600 miliona dolara da bi od Vorner Brosa kupili licence za Betmena, Supermena i junake crtaća Looney Tunes koje je, do tada, posedovao upravo Hasbro. Lanci restorana brze hrane, kao Mc Donalds, kupuju a zatim deci uz hepi mil “poklanjaju” takođe veliki broj igračaka. Svi već znaju za Kinder jaja, koja koncern Ferrero samo u Nemačkoj prodaje više od 300 miliona godišnje, i, pri tom, potrošače “iznenadi”sa 150 novih modela igračaka svake godine. Već neko vreme, i proizvođač slatkiša Mars razvija sopstvenu proizvodnju igračaka, koje idu uz šarene bombonice M&M.
Tržište proizvodnje igračaka karakteriše još jedan zanimljiv fenomen. Igračke u zapadnom hrišćanskom svetu (koji je i najbolji potrošač) prodaju se najviše za Božić, kada se roditelji, mučeni “grizodušjem” zbog celogodišnjeg zanemarivanja svoje dece, najlakše odlučuju da odvoje veće sume novca za poklone. Za Božić, čija komercijalizacija, naravno, vrlo malo ima veze sa hrišćanstvom i biblijskim značenjem ovog praznika, stvara se potrošačka histerija, lansiraju se novi modeli, deda mrazevi ispunjavaju želje… I, naravno, treba odgovoriti zahtevima tržišta. Tako, koncerni sa Zapada sve kasnije naručuju igračke od svojih proizvođača na delti Biserne reke, čekajući da procene koji će hit, ove godine, biti popularan na tržištu. To je dovelo do situacije da radnici u Kini gotovo cele godine nemaju posla, a onda, u nekoliko meseci pred Božić, moraju da rade prekovremeno i noću. Uz to, u određivanju cene jedne igračke, sve manji udeo imaju proizvodni troškovi koji se kreću od 3,3% odsto za akcione igračke, do samo 0,4% za interaktivne elektronske lutke. Ipak, Mattel-u su, izgleda, i ti troškovi previsoki, pa će sledeće godine naručiti igračke od proizvođača iz Vijetnama, Laosa ili Mianmara.
Ali, dolazi Božić, i zašto ovakvim pričama kvariti raspoloženje deci, dok se budu igrali Barbikama i Action Man-ovima?
Dejan Zagorac
broj 14/15, decembar 2005.