Svako ima svoje tajne. I premda je bio jedan od kako najboljih, tako i najpopularnijih stripskih autora, kome su posveceni brojni eseji, analize i knjige (istaknimo, što nije slucajno: i njegovom liku i delu), a o kome se mnogo piše i dan-danas, dve decenije nakon što je napustio ovaj svet, ne zavaravajmo se kako ih Hugo Prat nije imao. Ovde, ruku na srce, nece biti reci o necemu što sâm nije hteo da podeli s publikom/citaocima, kako vam draže, vec o delu koje nismo videli za njegovog života – a ezotericnom kao što je bio citav životni put sâmog Prata…
Podsetimo se nakratko njegovog stvaralaštva; naime, pored toga što je (kasnije mahom) bio kompletan autor stripova, kako crtač, tako i scenarista (uvek na prvom mestu “Korta Maltezea”), Prat je na početku svoje bogate karijere uglavnom bio “samo” crtač. To je posebno bilo izraženo tokom njegovog čuvenog posleratnog, trinaestogodišnjeg boravka u Argentini, ali i kasnije, po povratku u Evropu (rodnu Italiju) i angažmanu u uticajnom listu Corriere dei Piccoli. Sarađivao je s velikanima devete umetnosti, poput sunarodnika Alberta Ongara, koji je veći deo svog života proveo u Argentini, te s legendarnim, verovatno najvećim argentinskim scenaristom, Ektorom Hermanom Oesterheldom.
Mnoga Pratova dela mogli smo čitati u srpskim ili hrvatskim izdanjima tokom prethodnih decenija, a poslednjih godina, nije preterano reći, čast (i prava, naravno) da objavljuje Pratova dela ima Bookglobe. Međutim, izdavačka praksa Bookglobea je, u najmanju ruku, čudna. Objavljen je celokupan “Korto Malteze”, isprva originalna, crno-bela verzija stripa, da bi potom bila pokrenuta i verzija u boji. Čitaoci su uveravani kako će vremenom biti objavljen kompletan Pratov stvaralački opus, ali je u jednom trenutku to stalo. Tako je među neobjavljenim Pratovim delima u nas ostala i stripska adaptacija čuvene serije romana italijanskog pisca Emilija Salgarija, posvećene njegovom najpoznatijem junaku – Sandokanu, Malezijskom tigru. Priča je, to, duga tek nekoliko desetina strana, ali je, istovremeno, i priča o priči: duga preko četrdeset godina…
Naime, Pratov “Sandokan” je dugo bio nedostupan javnosti i objavljen je tek 2009. godine. Radi se o delu koje je, dakle, nastalo po Salgarijevom književnom predlošku (“Tigrovi sa Mompračema”), a po kome je novinar i pisac, Mino Milani, inače dobar Pratov prijatelj, napisao scenario. “Sandokan” nastaje krajem šezdesetih/početkom sedamdesetih, za pomenuti Corriere dei Piccoli. Radi se o listu koji je tokom čitavog XX veka u Italiji promovisao strip, a tokom šezdesetih bio i jedan od inicijatora promena kroz koje je deveta umetnost prolazila u toj zemlji. Jer, tih godina rađa se jedna posve nova strip-scena, svojevrsni italijanski “novi talas”, kružok čiji su deo bili umetnici poput Serđa Topija i Dina Batalje, a silna kreativna energija iz tog inovativnog perioda i te kako je vidljiva i u ovoj saradnji Milanija i Prata, koja se desila pri njegovom kraju. Nažalost, popularni Corrierino od početka sedamdesetih prolazi kroz brojne promene uređivačke i izdavačke politike, te nekoliko puta menja ime, sve do gašenja 1995. godine.
Crtanju “Sandokana” prethode žanrovski slične priče, poput adaptacije “Ostrva s blagom” Roberta Luisa Stivensona i dr., a neke od njih Prat crta baš po Milanijevim scenarijima. Milani se priseća kako je Prat bio “veoma brz na početku, sve do dela s pucnjavom”, te da su obojica ovom projektu pristupili sa “ogromnim entuzijazmom”. Međutim, to se podudaralo sa stvaranjem sve popularnijeg “Korta Maltezea”, serijala proisteklog iz jednog od najznačajnijih Pratovih dela, “Balade o Slanom moru”, za francuski Pif gadget, što je bilo propraćeno još jednom selidbom, iz Italije u Francusku. Zbog toga se rad na “Sandokanu” prilično odužio i Prat ga na kraju nije ni završio. Strip je, po Milanijevoj zamisli, podeljen na dva dela, od kojih je drugi, na veliku žalost, tek započet. Zbog toga nije objavljen u vreme nastanka, iako su u redakciji to razmatrali, kao i mogućnost da drugi crtači nastave gde je Prat stao, a originalne table dugo su smatrane – izgubljenim.
Za povratak “Sandokana” na scenu nakon četiri decenije, zaslužan je “otac” Martija Misterije, Alfredo Kasteli. Poput svog junaka, detektiva nemogućeg, Kasteli je gotovo slučajno, u jednoj zalutaloj i zaboravljenoj kutiji, u kojoj su se nalazile razne beleške i papiri, ponete iz redakcije Corriere dei Piccoli – čiji je deo i sâm bio – pronašao dugo velom misterije obavijene prelepe table “Sandokana”. On redakciju napušta sedamdesetih, iako je vremenom postao urednik; list menja naziv u Corriere dei Ragazzi, a zbog pomenutih problema Kasteli prelazi u Sergio Bonelli Editore. Čitaoci i ljubitelji Pratovog lika i dela godinama su se pitali šta se tačno desilo s njegovim neobjavljenim radom, pa je strip dobio zanimljiv atribut: “Sandokan perduto” (“Izgubljeni Sandokan”). Konačno je objavljen 2009. od strane Rizzoli Lizarda, a Kasteli je napisao predgovor, koji su inostrani izdavači preuzeli iz italijanskog izdanja. Prema njegovim rečima – i sâm Prat se često pitao gde je završio “Sandokan”? Zaposleni u Corrierinu rekli su Kasteliju da su, zbog potrebnog slobodnog prostora, te table možda spaljene, ali i da postoji mogućnost kako su završile u rukama trgovaca originalima. Na kraju se desilo pravo čudo, kada ih je konačno pronašao u sopstvenom podrumu!
Prat je tokom godina bitno menjao svoj stil; oslanjao se na radove drugih strip-crtača, ali i slikara, i bio je, prema sopstvenim rečima, “kompilator i reditelj”, “pouka” koju je usvojio od slavnog Oesterhelda. Ipak, primarni uticaj na njegovo stvaralaštvo imao je američki velikan realističnog i zavodljivog izraza, iz Zlatnog doba avanturističkog stripa, Milton Kanif, a taj je uticaj primetan i u “Sandokanu”. U intervjuu Dominiku Petifou, autoru/uredniku nekoliko knjiga o Pratu, navodi kako Kanifa, koga je dugo proučavao (i lično poznavao, takođe), smatra “najevropskijim američkim crtačem”, te da ga je on “naveo da zavoli svoj zanat” i smatra kako je bilo izuzetno teško dostići tu kanifovsku “finoću i stvaralačku sposobnost”, te “njegovu moć fabuliranja” (časopis Gradac 134-135, 1999.). Stoga, pored nezaobilaznih chiaroscuro bravura, ovde Prat još uvek veliku pažnju posvećuje detaljima u crtežu, koji vremenom stilizuje, naginjući ka sve grotesknijem, čak karikaturalnom grafičkom izrazu (pa tako, dok čitate poznog “Korta”, taj džentlmen sreće ponekad deluje gotovo eržeovski; i dalje razigrano nacrtan, ali jednostavnije nego pre).
Ukusi su različiti, ali je očito da se Prat u kasnijem delu karijere više oslanjao na svoju harizmu, te vođen njome oblikovao crtež ne mareći preterano za detalje, pored čega piše priče sve bliže filozofiji i metafizici, realizujući ih, scenaristički, kroz duge dijaloge i akcenat stavlja na pripovedanje – rečima. U istom intervjuu, insistira kako ne želi da se vraća realističnijem izrazu, kojim se već služio, a da je kasniji, “laganiji” crtež nešto za šta su bile potrebne godine da bi ga dosegao, te podvlači: “Hoću da pričam, a da moj crtež bude pismo koje se nastavlja na ispisani tekst.”
Međutim, “Sandokan”, to je Hugo Prat u svoj svojoj crtačkoj raskoši; onaj razuzdani, ali ipak ne prejaki vetar, koji se sve vreme poigrava lišćem u “Koncertu u O-molu za harfu i nitroglicerin”, a potom setno, ali svejedno nonšalantno, zasvira na skeletu koji počiva na obali. “Sandokan” je priča o istoimenom hrabrom i beskompromisnom malezijskom princu, koji u pratnji svojih gusara – Tigrova sa Mompračema, i vernog prijatelja, Portugalca Janeza, privučen pričom o čarobnoj lepoti izvesne Marijane Gijonk, “Bisera Labuana”, odlučuje da utvrdi ima li istine u tome… Boriće se protiv predstavnika Britanske imperije, u to vreme (sredina XIX veka) vodeće, kolonijalne svetske sile, odnosno njene produžene ruke – Istočnoindijske kompanije i “Belog radže”, Džejmsa Bruka, a usput i osvojiti prelepu Marijanu; ali ta ljubav neće dugo potrajati… Otuda, budući da je i sâm bio neobuzdanog duha, nepopravljivi ženskaroš i uvek otvoren za upoznavanje drugih kultura, kao i zbog činjenice da vreme i mesto dešavanja radnje (jugoistočna Azija) obiluju egzotikom, zaista deluje kako je Prat bio veoma inspirisan dok je stvarao “Sandokana”, jer table ovog stripa naprosto plene svojom lepotom i spadaju u red onih gde zastajete da upijete maltene svaki kvadrat stripa. “Blizina” mora, jasno, Pratu je dodatno olakšavala posao.
Primetne su određene sličnosti s tablama “Korta Maltezea” nastalim u istom periodu, koje ističe i Kasteli; za početak, oduzmimo Janezu brkove i eto ga Korto (a moguće i sâm Prat!) ili obratimo pažnju na fotelju u kojoj je Sandokan – tek treći kvadrat stripa – jer, eto ga opet Korto, ispruženih nogu… Sâm Sandokan je odlično portretisan. Prat ga prikazuje kao drskog i samouverenog, divlje slobodnog, autentičnog orijentalnog izgleda, što kada govorimo o njegovom liku (kose oči, crte lica, frizura), što o njegovom odevanju; a što se prilično razlikuje od prethodnih stripskih inkarnacija ovog junaka ili načina na koji je, recimo, lik Sandokana tumačio sedamdesetih, u istoimenoj TV seriji, u nekadašnjoj Jugoslaviji izuzetno popularnoj, indijski glumac Kabir Bedi. (Kasteli je, međutim, otišao u sasvim drugom smeru, našalivši se na račun Pratove interpretacije Sandokana, rekavši kako mu se čini da je anticipirao “izgled Džonija Depau ulozi kapetana Džeka Speroua”, u filmu “Pirati sa Kariba”.) Lik Marijane baziran je na Pratovoj supruzi, An Fronje, baš kao i njegova heroina An iz džungle, pa i neki ženski likovi iz “Korta”. Kaiševi su originalno posloženi horizontalno, a strip je tako i objavljen, odnosno, nije bilo prekrajanja tabli, što je doslednost vredna pomena.
“Sandokana” će, nadajmo se, objaviti neki od budućih izdavača dela Huga Prata na ovim prostorima, jer se bez sumnje radi o štivu koje bi publici dodatno približilo ovog neverovatnog čoveka-avanturu. Možda je, na prvi pogled, ovaj strip privlačan “samo” zbog svoje istorije (ne)objavljivanja, ili (opet: “samo”) zbog toga što je ostao nedovršen (premda dopunjen proznim dodacima, kojima su premošćeni jazovi u priči), ali bi svejedno bio svojevrstan kuriozitet uvrstiti ga u neku novu Biblioteku Hugo Prat, osim ako nas pre toga možda Bookglobe pozitivno ne iznenadi. Još, godinu dana nakon Rizzolijevog premijernog, strip je u matičnoj Italiji doživeo još jedno izdanje, zahvaljujući novinama Corriere della Sera. (“Sandokan” tako ostaje više nagoveštaj onoga što je moglo da bude, ali i takav, vredan je pažnje čitalaca, a posebno onih koji su navikli da idu “uvek malo dalje”.)
Autor: Andrija Mihajlović
(Ovaj tekst je prvobitno objavljen u Kvadratu, časopisu za strip 31-32, tematskom dvobroju posvećenom liku i delu Huga Prata.)
[Premijerno objavljeno: stripovi.com, 13.03.2016]