Urbana poljoprivreda proizvodi oko 15% svetske hrane, a interesovanje gradskog stanovništva za ovu vrstu aktivnosti sve više raste. Ali dok je u bogatijim društvima fokus na zdravoj ishrani i lečenju od otuđenja prema prirodi i komšijama, u zemljama u razvoju primaran je razvoj lokalne ekonomije. U nekim državama, poput Rusije, to je svojevrsna nacionalna razonoda, koja obezbeđuje skoro polovinu ukupne poljoprivredne proizvodnje.
Stav „moja baštica, moja slobodica“ ujedinjuje oko 800 miliona gradskih stanovnika širom planete, koji ukupno proizvode oko 15% svetske hrane. Prema podacima UN, danas postoji preko 40 različitih formi urbane poljoprivrede, od uzgajanja povrća i voća do akvakulture, od malih bašti za potrebe jednog domaćinstva do onih većih, namenjenih proizvodnji za prodaju, uključujući i uzgoj raznih vrsta stoke, počev od živine, zečeva i koza, do uzgoja puževa, svilene bube i gajenja pčela.
Rast interesovanja za ovakve aktivnosti, kao i trend da urbana poljoprivreda postaje „vruća“ tema održivog razvoja, počiva na više argumenata koj se navode u njenu korist: reciklaža organskog otpada, proizvodnja zdrave hrane, smanjivanje potrebe za transportom uz istovremeno ozelenjavanje gradskih površina – pa time i smanjenje efekata staklene bašte, do rasta ekonomije i otvaranja novih radnih mesta.
U Evropi, više od tri miliona urbanog stanovništva bavi se nekom vrstom gradske poljoprivrede, pre svega da bi se zdravo hranili, izlečili od otuđenosti prema prirodi i komšijama, a potom i da bi popunili kućni budžet. No, kako su ove aktivnosti najrasprostranjenije u gradovima zemalja u razvoju u Africi, Aziji i Južnoj Americi, koje karakteriše nedovoljna zaposlenost stanovništva i relativno nizak standard, prioriteti su tamo nešto drugačiji, odnosno najviše su fokusirani na razvoj lokalne ekonomije.
Reč je o konceptu koji promoviše veću proizvodnju hrane u lokalu, kojom se skračuje put od proizvođača do korisnika, umanjuje broj posrednika i potreba za dugotrajnim transportom, osnivaju se kooperative, zadruge, te podržavaju lokalna preduzeća i trgovine umesto velikih trgovinskih lanaca. U najkraćem, cilj je da se što veće sume novca potroše unutar lokalne zajednice i time jača i lokalna privreda.
Ruska nacionalna razonoda
Kao uspešni navode se mnogi primeri u ekonomskim sistemima koji, iako sopadaju pod istu kategoriju „zemalja u razvoju“, taj razvoj postižu veoma različitim brzinama. Tako, recimo, u kineskom gradu Šangaju sa više od 17 miliona stavnika, iz urbanih i prigradskih bašti dobija oko 60% gradskog povrća, 100% mleka, 90% jaja i 50% potrebnih količina svinjskog i živinskog mesa.
S, druge strane, na Kubi je intenzivniji razvoj urbane poljoprivrede započet tek sa padom Sovjetskog Saveza, kada je kubanska ekonomija, zbog embarga, izgubila više od 85% spoljnotrgovinskih prihoda, uvoz je opao za oko 80%, uključujući i hranu, a BDP se „istopio“ za više od jedne trećine. S obzirom na nedostatak fosilnih goriva, intenzivna poljopriverdna proizvodnja je drastično pala, pa se Kuba okrenula obnovljivim izvorima energije i lokalnoj organskoj prozvodnji. Od ranih devedesetih prošlog veka, prokret urbane poljoprivrede se brzo proširio, pa u glavnom gradu Havani sa oko 2,2 miliona stanovnika, danas oko 50% povrća dolazi iz samog grada, dok u drugim kubanskim gradovima urbane bašte proizvode 80 do 100% potrebnog voća i povrća.
Ipak, posebno zanimljiv je primer Rusije, koja je pre, tokom i posle „sovjetske ere“ ostala prepoznatljiva po tradiciji „gradskih imanja“, bilo da je reč o baštama unutar gardova, ili običaju da najveći deo gradskog stanovništva odmor provodi u vikendicama sa okućnicom, popularnim dačama. Odlazak na daču, gde se gaji sopstveno voće i povrće doživljava se kao neka vrsta nacionalne razonode, budući da prema podacima Sveruskog centra za proučavanje javnog mnjenja (VCIOM), 48% stanovnika ruskih gradova poseduje nekretninu van grada, od čega su 27% dače. Prema istom izvoru, prošle godine je 61% Moskovljana letovalo na dači, a sami Rusi vole da kažu da se Aziji u baštama odmaraju da bi bolje radili, dok u Rusiji rade da bi se odmarali gajeći voće i povrće na dači.
Na osnovu podataka državne Agencije za statistiku, u Rusiji postoji 35 miliona porodica (što je oko70 % populacije), koje na oko 8 miliona hektara zemljišta, proizvode više od 40 % ruske poljoprivredne proizvodnje. Hrana se u velikoj meri uzgaja i u urbanim sredinama, pa i među imućnijim stanovništvom, a na taj način proizvodi se 59% mleka, 65% mesa, 76% povrća, 79% voća i 91% krompira.
Drugim rečima, prosečan građanin, prema tom modelu, proizvodi hranu za sebe i snabdeva porodicu i okruženje, a urbana poljoprivreda je dodatno dobila na zamahu kada je u Rusiji 2003. godine usvojen zakon na osnovu kojeg se mala domaćinstva oslobađaju poreza na sve što sama proizvedu u svom dvorištu, ili na imanju. Veličina parcela koje su oslobođene oporezivanja razlikuje se od regiona do regiona i kreće se od jednog do tri hektara.
Model kućne bašte je u Rusiji toliko uspešan, da prinos iznosi skoro polovinu ukupne poljoprivredne proizvodnje zemlje. Taj udeo se stalno povećava pošto se sve više ljudi priljučuje pokretu ekoloških sela, pišu američki listovi TheBovine i ProLiberty, koji sa ushićenjem, pa i euforijom predstavljaju ruski model gajenja hrane u sopstvenom dvorištu uz podsticaje države: „Zamislite mrežu necentralizovanih, ekonomski održivih, nezavisnih ’eko sela’ koja proizvode više nego dovoljno namirnica da ishrane celu zemlju. S obzirom na industrijalizovanu masovnu produkciju uz pomoć hemije i genetskog inženjeringa to zvuči kao utopija, ali zemlja koja je opisana je Rusija u našem vremenu. Kako se pokazalo, model današnje ruske poljoprivrede cveta kroz milione malih imanja u porodičnom vlasništvu, koji su vođeni po principima organske poljoprivrede“.
Kokoške na Menhetnu
Zanimljivo je da ovakvi komentari potiču iz države koja, zajedno sa Australijom, slovi za rasadnika novih pokreta urbanog baštovanstva od početka osamdesetih godina prošlog veka, kada je taj trend počeo od malih vrtova sa povrćem, rasprostranjenih u takozvanim zajedničkim dvorištima ili napuštenim gradskim parcelama. U razvijenim zemljama urbana agrikultura prvobitno se razvila u ekonomski devastiranim područjima, u četvrtima koje su pretrpele promene nakon deindustrijalizacije, kada su se zatvorene fabrike transformisale u zelene površine. Visoka nezaposlenost i visoke rente u užim gradskim centrima uslovile su da zapuštene parcele po obodima grada ožive u vidu zajedničkih dvorišta, u kojima je okupljeno stanovništvo počelo da uzgaja hranu.
Baštovanstvo je postalo više od samog uzgajanja biljaka, razvilo se u aktivnost za samoorganizovanje zajednica, koje na ravnim krovovima visokih zgrada u američkim gradovima, čak i na njujorškom Menhetnu, uzgajaju organsko povće, drže kokoške u kavezima i uzgajaju pčele, a postoje i restorani koji isključivo služe hranu proizvedenu u gradu.
Gotovo identična slika je i u evropskim gradovima, gde lokalne vlasti, često, podržavaju ovakve inicijative. Primera radi, u Londonu, samo 2008. otvoreno je oko 1500 lokacija za uzgajanje povrća, a u Parizu je 2013. pokrenuto petanestak projekata urbane poljoprivrede jer je interes stanovnika da se bave ovom aktivnošću ogroman, kao i potražnja za tom vrstom hrane. U belgijskim gradovima vlasti svojim građanima poklanjaju kaveze sa po dve koke nosilje, a Britancima je, takođe, dozvoljeno da u kavezima drže koke-nosilje i košnice sa pčelama u baštama gradskih porodičnih kuća. Isti prizori se mogu videti i na krovima solitera, pa čak i na krovu britanskog parlementa, kao i mnogim nemačkim, švajcarskim i skandinavskim gradovima, u Barseloni, Lisabonu…
Kada je reč o Srbiji, procenjuje se da samo u Beogradu “divlje bašte” se prostiru na oko 100 hektara gradskog zemljišta i koriste se na sličan način kao i “legalne”. U prestonici, ali i Novom Sadu, Šapcu, Pirotu i drugim gradovima sve su brojniji pokreti, udruženja i inicijative da se izdaju potrebne dozvole i omogući širenje gradskih bašti na zemljištu odgovarajućeg kvaliteta za organsku proizvodnju.