Nobelovu nagradu za ekonomiju dobili su Amerikanci Daron Ačemoglu, Sajmon Džonson i Džejms A. Robinson za dokazivanje koliko su institucije značajne za obezbeđivanje ekonomskog prosperiteta.
Na prvi pogled tema njihove studije deluje poput „otkrivanja rupe na saksiji“, jer većina ljudi, posebno nas koji živimo u zemlji urušenih institucija, svesna je značaja dobrog uređenja, u kojem je korupcija svedena na minimum, samovolja vlastodržaca ograničena a građani zaštićeni zahvaljujući vladavini prava. Međutim, trojica naučnika pružila su konkretne dokaze zašto su uređene zemlje bogatije, ali i pokazale koliki je bio značaj institucija kroz istoriju.
Od kolonijalizma do novih američkih izbora
Njihova studija počinje opisom života u 14. veku, tokom ere kolonijalizma. Njena glavna hipoteza je da što je neko mesto bilo bogatije prirodnim resursima i negostoljubivije za strance, to je bila veća šansa da će ga kolonijalisti opljačkati. Ti isti kolonijalisti su, osim što su otimali, uspostavljali i institucije na kolonizovanim teritorijama bez mnogo obzira prema lokalnom stanovništvu. Te institucije su bile lošeg kvaliteta i ostajale bi loše i posle oslobođenja od kolonizatora.
Nasuprot njima, na nerazvijenim teritorijama na kojima je stanovništvo bilo ljubaznije prema strancima, kolonizatori su znatno manje uzimali. Ili čak i ne bi uzimali. Oni su tamo uspostavljali kvalitetnije institucije koje su omogućile razvoj tih mesta a samim tim i kreiranje bogatstva u njima. Naravno da su imali koristi od rasta proizvodnje u tim nekada siromašnim zemljama, ali i te zemlje su imale koristi jer su se polako izvlačile iz siromaštva.
Naučnici su ovu hipotezu testirali prateći istorijske podatke. Primetili su velike promene u stepenu bogatstva nekih naroda. One teritorije koje su 1.500 godine bile veoma gusto naseljene i urbanizovane do 1995. su postale veoma siromašne. Takođe se ispostavilo da su siromašne postajale i teritorije na kojima je moglo da opstane samo lokalno stanovništvo, a strance bi kosile razne endemske bolesti.
Dakle, najviše sreće imali su oni kojima je u miru doneto nasleđe zemalja koje su među prvima u svetu postale demokratske i koje su to ostale do dana današnjeg. Države za koje se smatra da trenutno imaju najbolje institucije su razvijene evropske zemlje i SAD. Međutim, kako kaže Ačemoglu, ideja o jakim institucijama čak i u ovim zemljama gubi na popularnosti jer su njihovi građani preterano ušuškani i ne znaju šta bi izgubili njihovim slabljenjem. Tome doprinose rast populizma i ogromna slava koju su stekli pojedini demagozi koji tvrde da država može biti uspešna bez ograničavanja moći vladara i generalno bez postojanja strogog seta pravila po kojima bi država morala da funkcioniše.
Izvor: The Conversation
Foto: Javier Allegue Barros, Unsplash