Finansijski kolaps regionalnog giganta, hrvatskog Agrokora, pod teretom dugova i nije baš bio potpuno iznenađenje, ali otkriće da su među glavnim povjeriocima ruske banke predstavljalo je šok za mnoge koji su podložni stereotipima o sferama ruskog uticaja na Balkanu, ali i u Evropi. Hrvatska nije jedina članica EU i NATO za koju se pokazalo da joj se ne gade milijarde eura ruskog porijekla, o čemu mogu posvjedočiti i mnogo starije članice kao Mađarska, a pre svih – Njemačka.
Sapunica sa Agrokorom je u toku i pored opstanka same kompanije, u pitanje su dovedeni i postojeći balkanski stereotipi o ruskom ekonomskom uticaju, po kojima ruski novac dominira Srbijom i Crnom Gorom, a ostatak Balkana je u zapadnoj ekonomskoj sferi. Kao i sa svim drugim stereotipima i ovdje je u stvarnosti situacija malo drugačija i daleko od crno-bijele slike.
Iako kao članica EU i NATO, Hrvatska u novom hladnom ratu i bez prevelikog entuzijazma podržava sankcije nametnute Rusiji, od 1993. pa do 2015. zvanično su Rusi u Hrvatsku uložili 364 miliona eura. Koliko je realna ova cifra, drugo je pitanje. Imajući i vidu sklonost ruskih biznismena da zbog bojazni kako bi se novac na oštroj ruskoj zimi mogao zamrznuti preferiraju da ih čuvaju na off-shore destinacijama sa toplijom klimom, a u treće zemlje ulažu preko svojih firmi-kćerki registrovanih širom svijeta, teško je uvijek utvrditi stvarno porijeklo investitora i novca.
Koliko god to paradoksalno zvučalo, kako se politički i ekonomski odnosi između Rusije i NATO ubrzano pogoršavaju tokom poslednje tri godine, tako se gomilaju najave o bumu ruskih investicija u hrvatski turizam. Tako je dubrovački hotel Belvedere dobio ruskog vlasnika, Viktora Vekselberga koji najavljuje ulaganja od nekih 180 miliona eura u projekte u Hrvatskoj. Njegov sunarodnjak potpisao je ugovor o ulaganju 105 miliona eura u izgradnju turističkog kompleksa na Jadranu u opštini Tisac u okolini Šibenika, iako je opštinsko rukovodstvo bilo optuživano da sama transakcija nije baš bila zakonski najčistija.
Ko je u čijim rukama?
Sva ova ulaganja su sića u poređenju sa novcem koji je Sberbanka pozajmila Ivici Todoriću,odnosno Agrokoru, oko milijardu eura, a koji on, očigledno, ne može da vrati, jer je već „dužan ko Grčka“. Time se ponovo potvrdila stara mudrost da „kada si dužan banci 5.000 eura to je tvoj problem, a kada si dužan pet miliona, to je problem banke“. Kako je riječ o regionalnom gigantu koji čini značajan dio ukupne hrvatske ekonomije, sada se preznojavaju i direktori Sberbanke, premijeri i ministri Hrvatske, Srbije, BiH, Slovenije i hiljade dobavljača Agrokora.
Jedini koji u čitavoj priči nema razloga za nervozu je sam Ivica Todorić. Pošto je ukupan dug oko šest milijardi eura ili šest hiljada miliona eura, vraćanje tog duga je postalo čisto metafizičko pitanje. Tako se Todorić može posvetiti razmišljanju o pojmu i suštini ljudskog bivstvovanja, ko smo, šta smo, jesmo li sami među zvijezdama i sličnim temama, jer definitivno sve što će uslijediti više nije njegov problem.
Zapadni mediji uveliko špekulišu da se Hrvatska zbog Agrokora našla u rukama Kremlja, mada u stvarnosti situacija na kraju može biti i obrnuta, pošto u pitanje dolazi opstanak Sberbanke ukoliko njenih milijardu eura potraživanja od Agrokora postane nenaplativo. Kod milionskih dugova rizik je uvijek veći za kreditora nego za dužnika, koliko god to čudno zvučalo, pošto dužnik praktično više nema šta da izgubi, jer je sve već izgubio, a povjerilac je sada taj koji se suočava sa astronomskim gubitkom novca koji je nepromišljeno pozajmio.
Špekulacije da bi na kraju balade, odnosno iduće godine kada prispijeva na naplatu veliki dio Agrokorovih dugova, najveća regionalna kompanija po automatizmu mogla trajno završiti u ruskim rukama, takođe su malo vjerovatne. Razlog je jednostavan – najveći povjerilac, Sberbanka, nema namjeru da se bavi proizvodnjom i trgovinom, već je logičan epilog da po svaku cijenu pokuša da se riješi tereta i pretvori ga u što više novca, kako bi minimizirala svoje gubitke ako već ne može izvući glavnicu.
To bi značilo prodaju kompanije, najvjerovatnije na parčiće, prije svega maloprodajne mreže koja je na regionalnom nivou impresivna, sa dominacijom na tržištima Hrvatske, Slovenije i BiH i značajnim učešćem na tržištu Srbije.
Novog vlasnika bi najvjerovatnije trebalo potražiti među velikim evropskim lancima za koje bi to bio jeftin i zgodan način da dođu do balkanskog tržišta. S druge strane, neko će na kraju ipak morati da plati ceh, po svemu sudeći balkanski porezni obveznici, direktno ili indirektno.
Bugari ne mogu, ali Nijemci mogu
Ruske investicije su prisutne i u BiH, gdje je ruska državna kompanija Zarubežnjeft za sitne pare postala vlasnik jedine naftne rafinerije u Brodu, kao i rafinerije ulja u Modriči, preuzevši tako značajnu kontrolu nad naftnom industrijom, dok kao jedini isporučilac gasa u ovom sektoru drži monopol.
Kada je Sberbanka preuzela austrijsku Volksbank, u miraz je dobila i banke kćerke u čitavoj regiji, pa je tako ruski kapital ušao i u bankarski sektor.
U slučaju BiH, ruske investicije su najvećim dijelom koncentrisane na području Republike Srpske, što se uklapa u lokalni stereotip o „proruskoj“ RS i „prozapadnoj“ FbiH, iako glavnina ruskog gasa završava u Federaciji, a Sberbank ima sjedište u Sarajevu.
Nije Hrvatska jedini primjer EU i NATO članice gdje su prisutne ruske investicije vrijedne milijarde eura. U Mađarskoj je nakon višegodišnjih natezanja između mađarske vlade i Evropske komisije, početkom marta dobijeno zeleno svjetlo EU za izgradnju nove nuklearke, ugovor vrijedan 12,5 milijardi eura od čega će ruska strana, koja je izvođač radova, obezbijediti 10 milijardi eura u formi kredita.
Ruski kapital u Mađarskoj prisutan je od ranije, između ostalog kroz akviziciju mađarske željezare Dunaferr. Gazprom je odavno u mađarskoj osnovao i firmu kćerku Panrusgas, koja je bila jedna od najvećih ruskih investicija, a preko svoje firme kćerke u Irskoj, Milford, stekao je većinsko vlasništvo u najvećoj mađarskoj petrohemijskoj kompaniji Borsodchem.
Kada se radi o ruskim investicijama, ni Nijemci nisu bili gadljivi, pogotovu ako je u pitanju ruski gas. Sjeverni tok, gasovod koji povezuje Rusiju i Njemačku, u većinskom vlasništvu je Rusije koja je u njegovu gradnju direktno uložila oko 1,2 milijarde eura, a njegovo proširenje, Sjeverni tok 2, koštaće dodatnih 1,9 milijardi dolara.
Iako je u ime viših nacionalnih interesa i pod političkim pritiskom SAD, gasovod Južni tok stavljen na čekanje na neodređeno vrijeme, pokazalo se da je malo teže pritisnuti Njemačku da se ekonomski žrtvuje za više interese, nego što je to bio slučaj sa Bugarskom. Bez obzira na trenutnu krizu u političkim odnosima EU i Rusije, gasovod Sjeverni tok 2, će po svemu sudeći biti realizovan koliko god da se Evropska komisija protivi. U socijalizmu i Evropskoj uniji svi su jednaki, samo su neki malo više jednaki.
Retorika između Rusije i EU možda je na nivou hladnog rata, ali sa ili bez sankcija, novac nastavlja da kruži, na zadovoljstvo svih. Uostalom novac nikada nije imao ni naciju ni religiju, a ruska milijarda eura je dobra kao i bilo koja druga. Princip je isti, sve su ostalo nijanse.
Dražen Simić
broj 137, maj 2017.