Pred kraj Austrougarske monarhije, uslovi stanovanja u Beču bili su najgori u Evropi. Danas, 90 godina kasnije, ne samo da je skoro svim Bečlijama dostupno jeftino i kvalitetno stanovanje, već se pri gradnji razmišlja o što manjoj potrošnji energije, različitim životnim stilovima i navikama i spajanju različitih klasa i nacija kako bi se mnogobrojni doseljenici iz svih krajeva sveta lakše integrisali u novu sredinu.
Početkom XX veka, Beč je bio sedište moćne carevine. U njemu je živelo oko dva miliona ljudi i bio je jedan od najvećih gradova sveta. Industrija, trgovina i kultura su cvetale… Međutim, bleštave fasade Ringa (kružne ulice nastale oko istorijskog centra Beča, rušenjem srednjovekovnih gradskih zidina) krile su bedne uslove stanovanja običnih ljudi. Čak do 95 procenata stanova nije imalo sopstveni toalet ni priključak za vodu. Većina stanova sastojala se od skromne kuhinje i sobe u kojoj je, neretko, živelo i desetak stanara različitih generacija. Kontrast između spoljašnjeg sjaja i unutrašnje bede bio je takav, da je čuveni arhitekta tog vremena Alfred Los, Beč nazvao „Potemkinovim gradom“. Posle izgubljenog rata, situacija sa stanovima se dalje pogoršavala, što je izazvalo mnogobrojne demonstracije i revolucionarno raspoloženje u narodu. Od tada, do danas, (naravno sa izuzetkom nacističke okupacije) Bečlije biraju socijaldemokratske vlade, tako da je glavni grad Austrije dobio naziv „Crveni Beč“. U skladu sa tim, jedan od osnovnih ciljeva svih gradskih vlasti bio je obezbeđivanje pristojnih životnih uslova za stanovanje.
Marks u zelenilu
Najpre su, početkom 20-ih godina prošlog veka, počeli da se grade skromni socijalni stanovi od 35 (manji) ili 45 (veći) kvadratnih metara. Iako skromne kvadrature, ovi stanovi imali su tekuću vodu i toalet, a u planski izgrađenim naseljima nalazile su se zelene površine, škole, vrtići, prodavnice…Najkarakterističnije naselje iz ovog perioda je „Naselje Karla Marksa“ koje i danas fascinira svojom funkcionalnošću, zelenim površinama, dobro osmišljenim prostorom. Zanimljivo je da je još tada u ovom naselju postojala specijalizovana, i od grada finansirana služba za „savetovanje i praćenje“ stanovanja. Posle „Anšlusa“ ,u doba „austrofašizma“ i Drugog svetskog rata, nacisti nisu marili za takve „sitnice“ kao što je kvalitet stanovanja a stanove arijevskoj rasi obezbeđivali su tako što su u logore otpratili i ubili oko 60 hiljada mahom dobrostojećih i dobroobrazovanih bečkih Jevreja. Porušeni i podeljeni grad posle Drugog svetskog rata polako se oporavljao i jedan od prvih zadataka novih gradskih čelnika bila je opet izgradnja socijalnih stanova. Već 60-ih godina, godišnje je podizano više od 10 hiljada socijalnih stanova. To ipak nisu bile bezlične spavaonice, kao iza obližnje „gvozdene zavese“, već je posao projektovanja dodeljivan mladim, perspektivnim arhitektama. Vodilo se računa o zelenilu, ružama vetrova, društvenim sadržajima, gradskom prevozu… Već 70-ih i 80-ih godina Beč je postao uzor za mnoge druge gradove Evrope i sveta, a vrtoglavi privredni razvoj koji je pratilo i povećanje prihoda u gradskoj kasi omogućio je sve veći investicioni zamah, primenu i prihvatanje novih arhitektonsko-socioloških modela u socijalnoj stanogradnji.
Stanovi za žene, nevozače, samce…
Danas, oko 60 procenata stanovnika Beča živi u stanovima koji su izgrađeni pomoću nekog vida državnih subvencija. Godišnje se izgradi između pet i sedam hiljada socijalnih stanova, što je 80 do 90 posto svih novoizgrađenih stanova u Beču. Gotovo svako novo naselje ima neku svoju „priču“ bilo da je reč o ekološkim merama, neobičnoj arhitekturi ili socijalnim funkcijama.
Najviše se, u skladu sa već poslovičnim opredeljenjem bečkih gradskih vlasti za zaštitu životne sredine, vodi računa o izgradnji stanova koji će trošiti manje energije i umanjiti negativan uticaj na životnu sredinu. U poslednje vreme se, ponovo, kao glavni materijal koristi drvo i to tako da se od njega grade takozvani pasivni stanovi, sa izolacijom koja obezbeđuje da se za zagrevanje zimi koristi malo ili čak nimalo energije i to, uglavnom, one dobijene od solarnih panela na krovu. Primer je drveni studenski dom u Mlekadžijskoj ulici (Moelkerei Str) gde je jedini izvor grejanja šporet, topla voda ili telesna toplota stanara. U toku je i projekat izgradnje najveće pasivne kuće u Evropi „Eurogate“. Vodi se računa i o količini ugljen-dioksida koji se proizvodi, o količini i vrsti smeća koje se proizvede, a vraća se i davno zaboravljeni koncept stanovanja i rada u istoj zgradi kako bi se izbegao nepotreban transport.
Izložba o stanogradnji u Beču dolazi u Beograd
O istorijskim aspektima socijalne izgradnje stanova ali i novim projektima priređena je interesantna izložba: Stanovanje u Beču – inovativno, socijalno i ekološki. Sama izložba ima inovativni karakter, jer su korišćeni novi izložbeni mobilijari od čvrste plastike koji ne zauzimaju mnogo mesta i lako se sklapaju i transportuju. Izložba je prvi put postavljena na Bijenalu u Veneciji, zatim u Milanu, a potom i u samom Beču. Naša publilika će takođe imati prilike da se upozna sa istorijatom i novim tendencijama u socijalnom stanovanju jer će izložba biti postavljena u Beogradu na jesen, najverovatnije u septembru. O datumu i mestu održavanja izložbe kao i drugim podacima vezanim za stanogradnju u Beču, možete se informisati u Compress-u, kontaktnom birou grada Beča u Beogradu na adresi: www.compresspr.rs
Visoki ekološki standardi podrazumevaju se i kod drugih vrsta stanova, ali oni su karakteristični po tome što su prilagođeni potrebama različitih životnih uzrasta, navika i stilova života, pa se tako grade posebni stanovi za starije osobe, samohrane majke, samce, velike porodice, komune… Veliki značaj daje se socijalnoj i međunacionalnoj integraciji. Tako se, na primer, polovina jedne zgrade nameni socijalnim stanovima, a viši spratovi (koji su, za razliku od situacije na našem tržištu, skuplji od nižih) opreme se luksuzno ili čak ekskluzivno i prodaju na slobodnom tržištu za prilično velike sume. Uz to, konstruišu se zajedničke terase, bazeni, šetališta i drugi socijalni sadržaji kako bi ljudi više komunicirali i upoznavali se i tako izbegli socijalnu segregaciju. Danas u Beču nema slamova, „karton sitija“ ni nacionalnih geta. Kako kažu gradski funkcioneri, korupcije pri dodeli stanova nema, jer se odluka o tome ko će dobiti pravo na korišćenje stana prepušta kompjuteru koji koristi posebni program. Sve ovo je, po rečima dr Mihaela Ludviga, zamenika gradonačelnika, doprinelo da Beč bude jedan od najbezbednijih i „društveno najodgovornijih“ glavnih gradova sveta.
Dejan Zagorac
broj 55, maj 2009.