Stanovništvo Srbije i dalje spada u manje zaduženo u poređenju sa zaduženošću stanovnika zemalja u okruženju. Međutim, po dinamici rasta zaduživanja, naši građani se pojačano zadužuju u poslednje 3 godine. Poredeći sa prosečnim primanjima i brojem zaposlenih u zemljama u regionu, situacija u našoj zemlji je mnogo povoljnija nego kod naših suseda.
Tim sajta www.kamatica.com je sproveo istraživanje nivoa zaduženosti stanovništva u poslovnim bankama zemalja u regionu i dinamiku rasta zaduženosti u poslednje 3 godine. Istraživanje je obuhvatilo samo zaduženost fizičkih lica u poslovnim bankama.
Analizom je dodatno upoređena i zaduženost po zaposlenom u pojedinim zemljama, kako bi se došlo do relevantnijih podataka o realnoj zaduženosti i mogućnostima stanovništva da redovno otplaćuje anuitete za pozajmljena sredstva.
Zaduženost po stanovniku (per capita) i dinamika rasta 2007-2010. godine
|
ZEMLJA |
ZADUŽENOST PER CAPITA 2007. |
ZADUŽENOST PER CAPITA 2010. |
RAST U PROTEKLE 3 GODINE |
|
SRBIJA |
503 |
650 |
29% |
|
CRNA GORA |
963 |
1.500 |
56% |
|
HRVATSKA |
3.495 |
4.000 |
14% |
|
BOSNA I HERCEGOVINA |
609 |
850 |
40% |
|
MAKEDONIJA |
358 |
580 |
62% |
|
SLOVENIJA |
3.280 |
3.570 |
9% |
|
RUMUNIJA |
795 |
1.200 |
51% |
|
GRČKA |
7.920 |
8.100 |
2% |
|
BUGARSKA |
805 |
1.150 |
43% |
Osnovne tendencije koje su prisutne u stepenu i dinamici zaduženosti stanovništva u regionu su sledeće:
- najzaduženiji u periodu 2007 – 2010. godine su stanovnici Grčke i Hrvatske
- najveći rast zaduženosti stanovništva beleže Makedonija, Crna Gora i Rumunija
- najviši rast zaduženosti stanovništva je prisutan kod zemalja koje su bile relativno najmanje zadužene i kod kojih je došlo do osetnije privredne ekspanzije
- u strukturi rasta zaduženosti, najvećim delom su zastupljeni stambeni krediti i krediti za refinansiranje
- grupe zemalja sa najvećom zaduženošću stanovništva i najvećim rastom zaduženosti stanovništva u protekle 3 godine imaju i najveće probleme sa neredovnim otplatama kredita
U posmatranom periodu regionalno tržište je bilo vrlo turbulentno. Tokom 2007. i većim delom 2008. godine, zemlje poput Srbije, Crne Gore, Rumunije i Bugarske, pa delom i Makedonije i Bosne i Hercegovine, su imale vrlo visok stepen privrednog rasta. Kod Rumunije i Bugarske je rast bio rezultat pridruživanja Evropskoj Uniji i značajnih priliva stranih investicija u sve privredne grane, dok je u ostalim zemljama rast bio prvenstveno zasnovan na privatizacijama i ulaganjima u nekretnine. Navedena kretanja su uticala na povećanje mogućnosti stanovništva da se dodatno zadužuje, što se i odrazilo na rast stepena zaduženosti.
Krajem 2008. godine dolazi do oštrog udara svetske ekonomske krize, koja se u regionu najpre manifestovala krizom poverenja u banke i značajnim povlačenjem štednje stanovništva, a potom i osetnim padom privredne aktivnosti i rastom nezaposlenosti. Sve ovo je rezultiralo povećanjem neredovnih otplata kredita od strane stanovništva. Da bi se premostio problem ekonomske krize i stanovništvu donekle pomoglo u otplati, stimulisano je dodatno zaduživanje kako kroz programe subvencionisanja kredita, tako i kroz refinansiranje postojećih i produženje roka otplate uz niže mesečne obaveze.
Iako period od 2007-2010. godine karakterišu gore navedena dva potpuno različita privredna kretanja, oba su uticala na rast zaduženosti stanovništva zemalja regiona.
Visoko zadužene zemlje, na prvom mestu Grčka i Hrvatska, uprkos velikim problemima i dalje beleže rast zaduženosti. Primetno je da Grčka značajno obuzdava zaduživanje, kako na nivou zemlje, tako i na nivou zaduženosti stanovništva, te beleži rast od samo 2% kod zaduženosti građana u protekle 3 godine. Iako je Hrvatska još 2007. godine imala blizu 200.000 kredita koji su njene građane doveli do bankrotstva, stanovništvo ove zemlje se i dalje ubrzano zadužuje i danas je svaki stanovnik Hrvatske zadužen sa 4.000€, a svaki zaposleni sa 10.000€. Posebno zabrinjavajuće u vezi sa ovom zemljom je to što i dalje prosečne plate ne prate dinamiku rasta kredita.
Imajući u vidu zaposlenost i prosečnu zaradu u zemljama u regionu, visoku zaduženost imaju i Crna Gora, Rumunija i Bosna i Hercegovina. U srednje zadužene zemlje, prema kriterijumu zaduženosti stanovništva, mogu se ubrojati Srbija, Slovenija i Bugarska, koja je na granici visoke zaduženosti.
Zaduženost po zaposlenom u 2010. godini
|
ZEMLJA |
ZADUŽENOST PO ZAPOSLENOM U EUR U 2010. GODINI |
|
SRBIJA |
2.000 |
|
CRNA GORA |
5.500 |
|
HRVATSKA |
10.000 |
|
BOSNA I HERCEGOVINA |
5.500 |
|
MAKEDONIJA |
1.700 |
|
SLOVENIJA |
7.200 |
|
GRČKA |
14.000 |
Crna Gora i Bosna i Hercegovina, trenutno imaju prosečnu zaduženost po zaposlenom oko 5.500€, što je u poređenju sa prosečnim platama u ovim zemljama izuzetno visoka zaduženost, posebno u slučaju Bosne i Hercegovine.
Srbija ima zaduženost po zaposlenom oko 2.000€, što je skoro 3 puta manje od Crne Gore i Bosne i Hercegovine i čak 5 puta manje od Hrvatske. Čak i kada se na ovo poređenje dodaju prosečne zarade u konkretnim zemljama, stanovništvo Srbije se mnogo ozbiljnije ponaša od građana susednih zemalja – Hrvatska ima oko 2,5 puta veću prosečnu zaradu, a Crna Gora 1,3 puta više nego Srbija.
Značajan uticaj na ovakve odnose je imala i restriktivna politika Narodne banke Srbije, koja je pre par godina uvela ograničenja u zaduživanju stanovništva na 30% i 50% za stambene kredite. Sličnu politiku danas pokušavaju da sprovedu i centralne banke naših suseda, ne bi li obuzdale ogroman rast zaduženosti stanovništva.
Bitno je naglasiti da Srbija i dalje ima nizak stepen neredovnih otplata po kreditima stanovništvu, u odnosu na zemlje u okruženju. Međutim, primetno je da ovaj udeo u ukupnim kreditima raste i verovatno je da će u narednim godinama biti na nivou zemalja u okruženju.
Trend u dinamici zaduživanja stanovništva u zemljama u regionu, ali i najveća opasnost za budući period, predstavlja značajna neuravnoteženost rasta kreditne zaduženosti i rasta prosečnih zarada. Ovakav trend bi mogao u budućem periodu mnoge građane dovesti do velikih problema u otplati kredita.