Nastojanje države da uveća zarade zaposlenih kroz smanjenje poreskih obaveza imalo bi smisla samo ako bi poslodavci bili voljni da taj „višak novca“ usmere u džepove radnika. Ali, u to treba ozbiljno sumnjati. Deo odgovora leži u činjenici da se, po zakonu, zarade obračunavaju u bruto, a u praksi ugovaraju u neto iznosu.
U skoro svakom obraćanju javnosti i pojašnjavanju poreskog opterećenja zaposlenih, pre svega iz redova poslodavaca, provlači se formulacija da je Srbija jedna od zemalja sa najvećim poreskim dažbinama te da je to nedopustivo – na svakih 100 dinara koje radnik primi kao ‘platu’ poslodavac mora državi dati 60. Iz same formulacije jasno se vidi da mnogi zagovornici ove teze jednostavno ne znaju ili namerno koriste neodgovarajuću terminologiju, jer plate (ono što prima radnik) više ne postoje već isključivo zarade (dakle bruto iznos), te da se iz tako formiranih zarada plaćaju porezi doprinosi.
Pogrešna formulacija navodi na misao da je poresko opterećenje namet isplatiocima zarada, a interes da tako zamenjuju teze imaju pre svega poslodavci, jer bi smanjenjem poreskih opterećenja samo oni imali korist, dok se za zaposlene ne bi ništa promenilo.
Da je to tako vidi se i iz odredbi Zakona o radu i zakona koji se tiču oporezivanja dohotka građana i utvrđivanja obračuna obaveznog socijalnog osiguranja koji su, kao i u svetu, bazirani na principu bruto zarada.
Kada bi svi zaposleni u Srbiji imali ugovore o radu sa bruto iznosima, onda bi efekti smanjenja poreza bar teorijski imali uticaja na povećanje zarada (iako je to u ovom trenutku nemoguće zbog poznatih ekonomskih okolnosti). Međutim, većina poslodavaca ugovara sa zaposlenima zarade u neto iznosu, pa smanjenje poreza i doprinosa ne utiče na rast zarade, nego direktno na smanjenje troškova poslodavaca.
Kako bi to izgledalo u konkretnom primeru: uzmimo prosečnu zaradu u Republici Srbiji koja je u bruto iznosu 52.944,00 odnosno neto 37.990,00 (posle plaćenog poreza i doprinosa na teret zaposlenog). Poslodavac je ugovorio sa zaposlenim osnovnu bruto zaradu (u skladu sa Zakonom o radu) u iznosu od 52.944,00, osnovica za porez je 52.944,00 – 7310 (poreska olakšica)*12% = 5.476,08 doprinosi na teret zaposlenog su 52.944,00 *17,9%= 9.476,98 sto ce reći da će zaposleni nakon plaćenih poreza i doprinosa, kući poneti 37.990,00.
Pretpostavimo da je došlo do povećanja neoporezivog iznosa sa 7.310 na 9.000 i smanjenja poreza na 10%, kao i doprinosa na 15% . Efekti su sledeći: (52.944,00 – 9.000)*10% = 4.394,40 porez, doprinosi su sada 52.944 *15%= 7.941,60, odnosno zarada nakon poreza i doprinosa koje zaposleni nosi kući je 52.944 – 4.394,40 – 7.941,60 = 40.608,00. Dakle, posle smanjenja dažbina koje proizilaze iz zarada, pojavljuje se „višak“ od 2.708,00. S obzirom da poslodavci sa zaposlenima ugovaraju neto iznos, zaposlenima bi ostala ista plata od 37.900, ali ovaj „višak“ bi išao u ruke poslodavcu i on bi ga koristio u neke druge svrhe a ne povećanje neto iznosa koji daje radniku.
Da bi pomenuti „višak“ završio u džepovima zaposlenih, država bi morala da pokrene sistem kontrole ispravnosti ugovorenih odnosa zaposlenih i poslodavaca, odnosno da u svakodnevnom životu nametne praksu da poslodavac – kao što je to zakonima koji su na snazi – sa zaposlenim ugovara zaradu u bruto iznosu.
Dragan Obradović
autor je tehnički direktor EFG Business Services
Tekst je iz broja 82/83 – MSP