Prvi put nakon početka dužnike krize južne članice EU, Grčka, Portugal, Španija, Kipar, Malta, Italija i Francuska pokušavaju da se zajednički suprotstave Njemačkoj i fokus sa smanjenja deficita po svaku cijenu, prebace na rast zaposlenosti i pokretanje ekonomije. Odustajanje od rigidne politike štednje sigurno se neće desiti preko noći, ali moglo bi se desiti puno brže nego što mnogi očekuju.
Neuobičajena medijska tišina propratila je sastanak političkih lidera Francuske, Italije, Španije, Portugala i Grčke početkom septembra u Atini, gdje je praktično formiran „mediteranski blok“ unutar EU, kao protivteža njemačkom modelu fiskalne ortodoksije. Evropska unija se nalazi u fazi dubokog preispitivanja, jer su svi svjesni da ovako više ne ide, ali svako ima drugačije viđenje rješenja i drugačije prioritete.
Za „sjevernjake“, predvođene Njemačkom, budžetska stabilnost je „uber alles“, bez obzira na cijenu. Za „južnjake“, najžešće pogođene dužničkom i bankarskom krizom, Grčku, Portugal, Španiju, Italiju, Kipar i dobrim dijelom Francusku, prioriteti su malo drugačiji – prije svega smanjenje nezaposlenosti, te pokretanje ekonomije, dok kresanje budžetskog deficita može malo i pričekati.
U proteklih pet godina politika štednje je nemilosrdno nametana najprije Grčkoj, a potom Portugalu, Irskoj, Kipru, dok su Španija i Italija prošle tek nešto bolje, jer su zahtjevane rezove pravile „dobrovoljno“. Trojka koju čine Međunarodni monetarni fond (MMF), Evropska centralna banka (ECB) i Evropska komisija, poput kaznene ekspedicije ostavljala je pustoš iza sebe, lomeći jednu po jednu mediteransku članicu EU.
Rast izmiče kao fatamorgana
Niti jedna od ovih zemalja pojedinačno nije imala dovoljno snage da se suprotstavi nametnutim mjerama, koje su sasvim očekivano vodile do dublje krize, rasta nezaposlenosti, povećanja siromaštva i smanjenju životnog standarda ogromne većine običnih građana.
Grci, koji su se dolaskom na vlast Sirize uzjogunili, jer je voda došla do grla, za primjer su dodatno kažnjeni, nametanjem novih rezova koji nisu imali nikakve ekonomske ni finansijske logike, osim sadističke želje da se prouzrokuju još veći problemi onima koji su se drznuli da se pobune i tako posluže kao primjer ostalim „pacijentima“ šta ih čeka ukoliko krenu istim putem.
Dok je „trojka“ žarila i palila po jugu Evrope, na galeriji su „istočnjaci“, posebno baltičke države, te Poljska, Mađarska, Češka i Slovačka, samozadovoljno pljeskali, kriveći „lijene i korumpirane“ južnjake za sve što ih je snašlo.
Ako su na početku dužničke krize južnjaci i vjerovali da su „gorki lijek“ i kratkotrajna patnja neminovni za izlječenje, nakon pet godina postalo je jasno da nametnuta terapija ne djeluje, ali „doktori“ i dalje insistiraju na istim lijekovima.
Problem je što se dužnička i bankarska kriza nije ograničila samo na Grčku, Portugal i Irsku, već je svoj danak uzela i u Španiji, gdje se nezaposlenost nalazi na balkanskom nivou. U Italiji se čitav bankarski sistem klima, nezaposlenost ostaje visoka, a posljedice u vidu stagnirajuće ekonomije i visoke nezaposlenosti mladih se dobrim dijelom osjećaju i u Francuskoj. Zajednička karakteristika svim ovim zemljama jeste ta da je javna potrošnja drastično skresana, što je za sobom povuklo rast nezaposlenosti, smanjenje plata i penzija, zatvaranje bolnica i škola, dok očekivani ekonomski rast poput fatamorgane se stalno izmiče.
Grčka je u protekle dvije godine bila najglasnija u zahtjevima da se odustane od prakse koja ne daje rezultate i da se umjesto beskonačnog kresanja budžeta fokus pomjeri na zapošljavanje i pokretanje ekonomije, koji bi onda doveli i do većih budžetskih priliva i smanjenja deficita, ali su jednostavno bili ignorisani.
Situacija se ipak počela mijenjati kada su se sa istim zahtjevima sve glasnije počeli javljati i Portugalci, Španci i Italijani. Francuskoj se, takođe, ideja masovnog kresanja javne potrošnje nikada nije sviđala, ali sama Francuska jedino je uspjela da, zahvaljujući svojoj veličini i uticaju, izbori za sebe manje drastične rezove, prepuštajući ostatak „južnjaka“ njihovoj sudbini.
Kad zaigra mečka
Ono što se u međuvremenu dogodilo je da izlazak velike Britanije iz EU drastično mijenja odnos snaga unutar evropske zajednice. Dok je do sada osovina London – Berlin bila glavni nosilac politike kresanja javne potrošnje po svaku cijenu, izlaskom Britanaca iz igre, Francuska, Španija i Italija dobijaju na političkoj i ekonomskoj težini i koncept socijalne države ponovo se vraća na scenu.
Poljska, Mađarska, Češka i Slovačka su kroz svoj nastup kao „Višegradska grupa“ pokazali da se „blokovskom kolacijom“ unutar EU može postići mnogo više nego kada svaka od ovih zemalja nastupa samostalno. Čini se da su, konačno, ovu lekciju naučile i zemlje sa juga Evrope, jer zajedno predstavljaju ekonomski i politički puno veći i jači blok od „Višegradske grupe“. Ako su „višegrađani“ uspjeli da iskamče od Brisela ono što su njihovi prioriteti, služeći se i ultimatumima i ucjenama, onda bi to trebalo biti puno lakše i mediteranskim zemljama EU.
Iako je svaki od političkih lidera prisutnih na jednodnevnom samitu u Atini 9. septembra naglašavao da okupljanje mediteranskih članica EU nije stvaranje bloka protiv Njemačke i ostatka sjeverne Evrope, u praksi upravo se radi o takvom bloku. Ono gdje su lideri u pravu, jeste to da u pitanju nije stvaranje bloka protiv Njemačke kao takve, nego koalicije koja je protiv ekonomske politike koju je od početka krize promovisala njemačka, ali i britanska vlada.
U suštini riječ je o sukobu dva ideološka koncepta. Jedan počiva na zadovoljavanju interesa svemogućeg finansijskog tržišta, ili bolje rečeno banaka, dok drugi prioritet daje ljudima, kojima prije svega treba posao sa pristojnom platom i brzi rast sa otvaranjem novih radnih mjesta i gdje cilj igre nije rast bruto društvenog proizvoda sam za sebe, već da to treba dovesti do povećanja kvaliteta života svih građana.
Za sada, „sjevernjaci“, predvođeni Njemačkom, ne pokazuju nikakvu namjeru da se odreknu svoje dosadašnje politike, bazirane na nametanju masovnih budžetskih rezova kako bi se smanjio budžetski deficit u zemljama najviše pogođenim dužničkom krizom, vjerujući da je to jedini ispravan način.
S druge strane, čak je i MMF priznao da dosadašnji pristup beskrajnih rezova ne vodi nigdje, a najmanje očekivanom ekonomskom oporavku.
Odustajanje od rigidne politike štednje po svaku cijenu bez obzira na posljedice u vidu nezaposlenosti, iseljavanja, pada životnog standarda, sigurno se neće desiti preko noći, ali moglo bi se desiti puno brže nego što mnogi očekuju. Finansijska kriza u EU nije gotova. Italijanske banke su na rubu i očajnički im treba novi kapital. U Njemačkoj, sudbina Deutsche bank je neizvjesna i ukoliko ova banka padne, što je lako moguće, taj potres osjetiće čitava njemačka ekonomija. A prosto je nevjerovatno kako se preko noći mijenjaju i najtvrđa ideološka uvjerenja čak i najrigidnijih zagovornika neoliberalnog kapitalizma i pobornika rigorozne fiskalne discipline, kada mečka zaigra i pred njihovim vratima.
Dražen Simić
oktobar 2016, broj 131.