Izvještaj o konkurentnosti EU koji je po narudžbi Evropske komisije pripremio bivši predsjednik Evropske centralne banke, Mario Dragi, naslikao je sumornu sliku evropske ekonomije, koja gleda u leđa glavnim globalnim konkurentima, SAD i Kini. Dijagnoza stanja je napravljena korištenjem kompjuterske tomografije, dok se kao terapija predlaže puštanje krvi i stavljanje pijavica.
Problemi tehnološkog zaostajanja, niže produktivnosti, energetske nesigurnosti i vojne inferiornosti EU mogu se riješiti relativno brzo, za nekih desetak godina i treba samo 800 milijardi eura ekstra ulaganja – godišnje. Gdje naći te pare, već je manje jasno. Otprilike tako bi izgledao zaključak izvještaja „Budućnost evropske konkurentnosti“.
„Dragijev izvještaj“, kako se ovom pisaniju na gotovo 400 stranica tepa u Briselu i evropskim metropolama, zamišljen je kao budilnik za uspavane institucije EU i vlade zemalja članica i kao podsjetnik da je već 12 i 5 minuta, te da ako EU nastavi da zaostaje, siromašenje građana samo će se povećati. „Stvarni raspoloživi dohodak po glavi stanovnika od 2000. godine u SAD je povećan dva puta u odnosu na EU“, jedan je od ključnih pokazatelja zaostajanja EU koji se navodi u izvještaju.
Izbor između fiskalne discipline i konkurentnosti
Relativno osiromašenje građana EU u odnosu na Amerikance nije samo rezultat navodne veće konkurentnosti i produktivnosti Amerikanaca, već je dijelom rezultat i dvije različite filozofije kada se radi o budžetima i trošenju para. Recimo, tokom pandemije u EU, države su pozajmljivale pare i upumpavale ih u kompanije da bi se spriječio njihov kolaps, a građanima kako bude. Sada su se zbog tog zaduženja vlade našle na nišanu Evropske komisije, koja zahtjeva da se po svaku cijenu zaduženost država članica svede na 60 posto BDP-a, a godišnji budžetski deficiti ispod tri posto BDP-a. Ponovo, ceh će platiti građani.
SAD su tokom pandemije građanima na račune direktno uplaćivale hiljade dolara, kako bi se podstakla potrošnja. Naravno, i SAD su se zaduživale i štampale novac, ali bez religiozne opsesije o smanjenu duga i kresanju budžetskog deficita, odmah i po svaku cijenu, što je prioritet aktuelne Evropske komisije.
Kao dodatni dokaz za evropsko zaostajanje u konkurentnosti navodi se da niti jedna kompanija koja je formirana u EU u zadnjih 50 godina nije uspjela dostići tržišnu kapitalizaciju od 100 milijardi dolara, dok je svih pet američkih kompanija koje su već dosegle tržišnu vrijednost od hiljadu milijardi dolara mlađe od 50 godina.
Zbogom konkurencijo, dobrodošli monopoli
Fascinacija američkim modelom kapitalizma jasno je vidljiva u izvještaju. Ali, tu se gubi iz vida jednostavna činjenica da su SAD jedna država a EU grupacija 27 država, sa često dijametralno suprotnim interesima i željama, kulturom i mentalitetom, pa princip „copy/paste“ ekonomskog i socijalnog modela obično loše završava.
Dok EU lideri i privrednici zavide SAD na većim primanjima, manjim porezima i neograničenom rastu američkih tehnoloških kompanija, koji se zasnivao na konstantnom upumpavanju svježeg novca, autori izvještaja su zaboravili da isto tako obični Amerikanci zavide Evropljanima. Od sistema zdravstvenog osiguranja gdje ozbiljna bolest ne znači i bankrot, plaćenog godišnjeg odmora, plaćenog trudničkog i „običnog“ bolovanja i gdje se ne može jednim video pozivom otpustiti hiljade radnika bez upozorenja. Ali Evropljane niko ne pita da li bi bili voljni da se mijenjaju sa Amerikancima.
Kao ultimativno rješenje, „Dragijev izvještaj“ vidi dalju koncentraciju na evropskom tržištu, od telekoma do banaka, jer je to navodno jedini način da se povećaju evropska ulaganja u istraživanja i razvoj. Tako se navodi da telekomunikacijskim tržištem SAD dominiraju tri grupacije, u Kini četiri, dok EU ima 34 telekom grupacije. Ono što je Dragi zaboravio da napomene je da zahvaljujući „višku konkurencije“ Evropljani plaćaju u prosjeku 16,15 eura za 20 GB mobilnog interneta, dok u SAD za istu količinu gigabajta Amerikanci plaćaju više nego duplo, 37,87 eura.
Mnogo hteo, mnogo započeo
„Ako Evropa ne uspije povećati produktivnost, nećemo biti u prilici da postanemo istovremeno lider u novim tehnologijama, primjer klimatske odgovornosti i nezavisan igrač na globalnom planu“, navodi se u izvještaju spisak želja EU. Problem sa ovim ambicijama je što u novim tehnologijama, poput vještačke inteligencije, EU debelo zaostaje za SAD, dok kod električnih automobila, baterija, solarnih panela i niza drugih tehnologija, EU kaska za Kinezima.
Za vještačku inteligenciju preduslov su serverske farme na kojima se mjesecima treniraju algoritmi uz enormnu potrošnju struje. To opet podrazumijeva tehnološke gigante koji mogu i hoće da na neviđeno potroše stotine milijardi dolara na razvoj, što se može ali i ne mora pokazati profitabilnim u budućnosti. Uprkos Dragijevim hvalospjevima o vještačkoj inteligenciji i njenom značaju za budućnost EU, istovremeno se u izvještaju priznaje da je što se EU tiče, ova trka praktično izgubljena. EU niti ima, niti će imati globalne tehnološke gigante koji se mogu ravnopravno takmičiti sa kompanijama kao što su Google, Apple, Meta, Microsoft, Amazon i njihovim stotinama milijardi dolara.
Visoki troškovi struje i generalno energenata, jedan su od ključnih elemenata koji obara evropsku konkurentnost. Nakon 2022. godine, kako se navodi u izvještaju, „evropske cijene struje su dva do tri puta veće nego u SAD, dok su cijene gasa četiri do pet puta veće u EU nego u SAD“. Jeftini ruski gas je nestao, što je prouzrokovalo „ogromne troškove za Evropu“.
Nešto se očigledno desilo 2022. godine i to „nešto“ pretvorilo je EU u američku kravu muzaru, na oduševljenje američkih energetskih kompanija i proizvođača oružja.
EU razapeta između ideala i profita
Time je sudbina evropskih kompanija čija proizvodnja se bazira na značajnoj potrošnji energije zapečaćena. Kao alternativa ostaje im ili bankrot, ili seljenje proizvodnje u SAD ili Kinu, gdje jeftine energije i državnih podsticaja ne manjka.
Evropska želja da bude globalni lider dekarbonizacije takođe se sudarila sa surovom realnošću. Ako ne svedemo emisije ugljika na nulu, „ima da pocrkamo od vrućine k’o pacovi“, ponavljale su svakodnevno briselske glavešine, a spas je u solarnoj energiji i vjetrenjačama. Kako su kineski solarni paneli i vjetrenjače sada višestruko jeftiniji od evropskih, logičan zaključak je da će i spašavanje planete sada biti jeftinije.
Ali pokazalo se da u tom grmu leži grmalj, jer spašavajući planetu, briselske glavešine bi sahranile evropsku solarnu industriju koja ne može izdržati kinesku konkurenciju, koja ima niže troškove proizvodnje i direktne i indirektne državne subvencije. A ako spasu evropsku industriju, kako će izaći pred Gretu.
Između bijesa zapadnih investitora i Grete, Brisel će izabrati manje zlo. To globalno zagrijavanje i nije baš tako kritično, izvini Greta, a kolaps planete je mala cijena u odnosu na spašavanje liberalne demokratije i modernog kapitalizma.
Na meti štednja i penzije
Finansiranje podizanja EU konkurentnosti, onih 800 milijardi eura dodatnih ulaganja godišnje, može se činiti kao problem, ali Dragi ima rješenje. Tu su hiljade milijardi eura u formi štednje, što neupućene mase drže u bankama umjesto da ih ulože u kazino zvani berza. Tu su i penzioni fondovi širom EU, čijim direktorima fali mašte i hrabrosti da te pare ulože u startape sa vizijom ali bez para, u istraživanje i razvoj tehnologija budućnosti. Jednostavno rečeno, spas je u amerikanizaciji EU.
Problem sa kojim se suočava Brisel je da EU želi da postigne kineske rezultate u novim tehnologijama, ali bez centralne ekonomije i vladavine Komunističke partije, i da dostigne američke prihode bez štampanja para i zaduživanja. Globalni kapitalizam i konkurencija su nemilosrdni i dok jednom ne smrkne, drugome ne svane. A u EU ne samo da se smrklo, već je došao i električar, isjekao kablove i odnio i električni sat, tako da će noć biti duga i mračna.
Dražen Simić
Biznis Top 2023/24 u izdanju časopisa Biznis i finansije, novembar 2024.
Foto: Maddin_1983, Pixabay