Svaki peti građanin u zemljama Zapadnog Balkana je platio mito za medicinsku uslugu tokom poslednjih godinu dana, a ceo region karakterišu veoma visoki izdaci za zdravstvenu zaštitu koji padaju na teret pacijenata. U Srbiji, razlika u plati lekara sa najboljim učinkom i onog sa najlošijim iznosi svega 60 evra.
Najnovije istraživanje Saveza za regionalnu saradnju (RCC) o korupciji u zdravstvenim sistemima na Zapadnom Balkanu, pokazuje da je u poslednjih godinu dana svaki peti ispitanik platio mito za medicinsku uslugu, ili je to učinio neko od članova njegove porodice. To je izjavilo više od polovine anketiranih u Albaniji, preko petine ispitanika u BiH, a slede Severna Makedonija (16%), Crna Gora (14%) i Srbija (8%).
Olakšavanje razmene stručnog osoblja u zdravstvu u diplomatskoj operaciji „Otvoreni Balkan“, koju gura EU ne bi li nekako ujedinila region koji očigledno ne planira da objedini pod sopstvenim krovom, ima mnogo otežavajućih okolnosti. Ključna je ta što je situacija u zdravstvu podjednako nezavidna u svim balkanskim državama koje čame pred vratima Evropske unije. To potvrđuje i činjenica da lekari, medicinske sestre i tehničara koji masovno napuštaju sopstvenu zemlju ne odlaze kod suseda, već što dalje na Zapad.
Najoskudnije u Albaniji
Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije (SZO), u oštroj konkurenciji zdravstvene oskudice u pomenutom regionu najlošije se kotira Albanija po većini osnovnih parametara.
Zdravstveni sistem u Albaniji se finansira kombinacijom opšteg poreza, poreza na zarade, Zavoda za obavezno zdravstveno osiguranje i izdataka za dobrovoljno zdravstveno osiguranje, isplate iz džepa pacijenata i raznih domaćih donatora. Ukupni izdaci za zdravstvo iznose 6,9% ukupnog BDP-a, a troškovi po glavi stanovnika 520 dolara. Zbog niskih javnih izdataka za zdravstvenu zaštitu, plaćanja na teret pacijenta čine čak 59% ukupnih rashoda za zdravstvo i 99,8% ukupnih privatnih izdataka.
Korupciju u Severnoj Makedoniji prikrivaju i lekari i pacijenti
Ukupni troškovi za zdravstvo u Severnoj Makedoniji imaju isti udeo u BDP-u kao i u Albaniji, ali su rashodi po glavi stanovnika veći i iznose 622 dolara. Zdravstvena zaštita se finansira iz javnih i privatnih izvora. Javna sredstva obezbeđuje Fond zdravstvenog osiguranja koji se finansira iz poreza na zarade, penzijskog fonda, fonda za nezaposlene i iz budžeta vlade.
Privatne izvore većinom čini plaćanje iz džepa pacijenata, preciznije 33% ukupnih rashoda za zdravstvo i 99,1% privatnih troškova. Lokalni analitičari tvrde da je finansijsko upravljanje zdravstvom loše, te da bolju kontrolu otežavaju i lekari i pacijenti jer ne prijavljuju loše postupke i slučajeve korupcije u sistemu.
Bosna i Hercegovina vodi u slabom učinku
Predvodnik u slabom učinku je ipak Bosna i Hercegovina, koja za zdravstvo izdvaja oko 10,9% BDP-a, dok troškovi po stanovniku iznose 990 dolara. Prema oceni SZO, neefikasnost zdravstvene zaštite zbog odbijanja entiteta i kantona da sarađuju je tolika da ozbiljno ugrožava celokupnu ekonomiju u državi.
Zdravstveni sistem se finansira iz obaveznog nacionalnog zdravstvenog osiguranja, državnog budžeta, privatnog doprinosa i donacija. Privatni izdaci za zdravstvenu zaštitu čine 38,7% ukupne potrošnje, pri čemu kompletni troškovi iz privatnog finansiranja padaju na leđa pacijenata.
Troškovi po glavi stanovnika najveći u Srbiji, sledi Crna Gora
Crna Gora obezbeđuje novac za zdravstvenu zaštitu putem obaveznih zdravstvenih doprinosa, opštih vladinih fondova, plaćanja iz džepa pacijenata i donatorskih sredstava, što sve zajedno čini 9,4% BDP-a, dok izdaci za zdravstvo po glavi stanovnika iznose 1.242 dolara. Izveštaj SZO pokazuje da javni rashodi imaju udeo od 71,3% u ukupnim rashodima, te da pacijenti plaćaju iz svog džepa 26% ukupnih izdataka za zdravstvo i 91% privatnih izdataka.
Zdravstveni sistem u Srbiji pribavlja sredstva iz javnih i privatnih doprinosa. Republički fond za zdravstveno osiguranje finansira se iz obaveznih doprinosa i jedan je od ključnih izvora finansiranja zdravstvenog sektora. Zdravstvo u Srbiji takođe se finansira iz državnog budžeta, kao i iz privatnih izvora, plaćanja pacijenata i donacija.
Isplate iz džepa čine 35% ukupnih rashoda za zdravstvo i 92,2% privatnih rashoda, koji imaju udeo od 38,1% u ukupnim rashodima. Prema podacima SZO, Srbija za zdravstvenu zaštitu izdvaja 10,5% BDP-a, dok su troškovi po glavi stanovnika najveći među posmatranim državama i iznose 1.352 dolara.
Kraći životni vek u celom regionu
Ovako visoki izdaci za zdravstvenu zaštitu na teret pacijenata u celom regionu predstavljaju jednu od najvećih prepreka za bolju zdravstvenu prevenciju. Na to ukazuje i prosečan životni vek koji je za tri do pet godina kraći u poređenju sa prosekom Evropske unije.
Najkraće žive stanovnici Crne Gore, u proseku 69 godina, a najduže građani BiH, sa prosečnim životnim vekom od 76 godina. Najveću stopu smrtnost na 1.000 stanovnika ima Srbija (14), za razliku od Albanije koja beleži najmanju stopu smrtnosti (6), dok se ona kreće od 9 do 10 u ostalim državama Zapadnog Balkana.
Jagma za bolničke krevete
Broj domova zdravlja u regionu je upola manji od proseka EU, a kada je reč o bolničkim kapacitetima, za razliku od EU gde dolaze tri bolnice na 100.000 stanovnika, na Zapadnom Balkanu isti broj ljudi je upućen na jednu ili dve bolnice. Mereno brojem kreveta na 10.000 stanovnika prednjači Srbija (54), a najlošija situacija je u Albaniji (28) i Bosni i Hercegovini (34), koje imaju skoro upola manje kreveta na 10.000 stanovnika od proseka u Evropskoj uniji.
Međutim, ova srazmera sama po sebi ne govori dovoljno o dostupnosti bolničkih ležajeva koji su u svim državama regiona neravnomerno raspoređeni. Primera radi, dok je u Makedoniji u proseku 44 kreveta na 10.000 stanovnika, raspodela je takva da kapacitet bolničkih ležajeva varira između 13 na 10.000 ljudi u Kočanima i 52 na 100.000 pacijenata u Štipu.
Još jedan veliki izvor neefikasnosti u zdravstvenim sistemima je gubitak produktivnosti usled nedovoljne iskorišćenosti ustanova primarne zdravstvene zaštite. U izveštaju SZO se navodi da lekari u Bosni i Hercegovini leče u domovima zdravlja samo polovinu ukupnog broja pacijenata koji im se obraćaju, dok sve ostale upućuju kolegama u sekundarnoj i tercijarnoj zdravstvenoj zaštiti, iako je većina takvih tretmana potpuno nepotrebna.
Najviše lekara ima Makedonija, najmanje Albanija
Ali najkritičniji za održivost zdravstva u celom regionu je sve veći nedostatak lekara i medicinskog osoblja. Najveći broj lekara na 10.000 stanovnika ima Makedonija (26), najmanji Albanija (11), dok su Srbija i Crna Gora izjednačene (21). Prema broju lekara u odnosu na broj stanovnika Srbija je na nivou novih članica EU, ali je struktura neodgovarajuća jer je najizraženije pomanjkanje lekara specijalista.
Među posmatranim zemljama, najviše medicinskih sestara na 10.000 stanovnika ima Crna Gora (55), a najmanje Albanija (39). Nakon Crne Gore, po brojnosti medicinskih sestara uključenih u zdravstvenu negu stanovništva nalazi se Bosna i Hercegovina (50), Makedonija (46), a zatim Srbija sa 45 medicinskih sestara na 10.000 stanovnika.
Najbolji lekar u Srbiji plaćen za 60 evra više od najlošijeg
Rashodi za medicinske i nemedicinske plate i dnevnice čine prilično veliki udeo u ukupnim izdacima za zdravstvo u regionu, ali se on uveliko razlikuje od zemlje do zemlje, pa u BiH čine 48% javnih rashoda za zdravstvo, u Srbiji i Crnoj Gori 35%, dok u Makedoniji iznose 29%. U ovoj državi nemedicinsko osoblje čini skoro 30% ukupno zaposlenih u zdravstvu, taj udeo u BiH iznosi 33%, dok je u Srbiji i Crnoj Gori nešto niži (28%).
Pored neophodne racionalizacije nemedicinskog osoblja, podjednako veliki problem je i neodgovarajuće vrednovanje rada lekara i medicinskih sestara shodno težini konkretnog posla i ostvarenom učinku. Primera radi, u Srbiji je prema podacima koje iznosi Centra za demokratiju, razlika u neto plati između lekara sa najboljim i najlošijim radnim učinkom tek nešto više od 60 evra.