Dok se u Nemačkoj, koja je decenijama važila za simbol stabilnog privrednog razvoja zasnovanog na jakoj srednjoj klasi ova kategorija stanovništva ubrzano “topi”, u zemljama u razvoju srednji sloj postaje sve značajniji, posebno u Kini i Indiji.
Svet se dramatično promenio u poslednjih desetak godina. Kada je 1997. godine došlo do velike svetske krize uzrokovane ekonomskim slomom tzv. “azijskih tigrova” i Rusije, Amerika je bila ta koja je mogla da spase svetsku ekonomiju od katastrofe. Danas je ona generator svetske krize, a ekonomska snaga zemalja tzv. BRIK grupe (Brazil, Rusija, Indija, Kina), pokazuje se kao jedino preostalo uporište u spašavanju dosadašnjih postulata svetske ekonomije. Impresivni rast zemalja u razvoju doprineo je, prema oceni indijskog ekonomiste Surjita Bala i značajnom porastu srednje klase u svetu, koju je šezdesetih godina prošlog veka činila jedva trećina čovečanstva, a danas u nju spada oko 57% svetskog stanovništva.
Često se udeo srednje klase u stanovništvu smatra znakom društvene kohezije, odnosno uspešnosti nekog društva ili vlade: što je udeo te klase manji, to je veći jaz između bogatih i siromašnih, a time i rizik od političke nestabilnosti. Zato ne čudi reakcija javnosti u Nemačkoj, koja je u prethodnim decenijama predstavljala simbol stabilnog ekonomskog razvoja zasnovanog na jakoj srednjoj klasi, povodom prošlogodišnjeg izveštaja američke konsultantske kuće “Makinzija” da je u pitanju nacionalni ‘’horor scenario’’. Naime, u izveštaju se upozorava da ukoliko najmoćnija evropska privreda nastavi da beleži privredni rast po stopi od oko 2% kao prethodnih godina, do 2020. godine srednja klasa bi se umanjila za 10 miliona ljudi u odnosu na sredinu devedesetih godina prošlog veka. Između osamdesetih godina i početka ovog veka više od 60% nemačke populacije pripadalo je srednjem sloju, a sada je u ovoj kategoriji stanovništva tek svaki drugi Nemac. Istovremeno, samo 10% građana Nemačke poseduje 60% ukupnog bogatstva.
Prema nemačkim privrednim stručnjacima, pripadnici srednje klase su oni koji zarađuju 70 do 150% prosečne godišnje zarade u zemlji, a koja je 2006. godine iznosila 25.000 evra. Privredni rast od prosečnih 1,7% godišnje je razlog za brigu, jer prema procenama ekonomista nije dovoljan da bi većini stanovništva, a srednjoj klasi pogotovu, obezbedio zadovoljavajući nivo blagostanja. Za to je u dužem periodu neophodan godišnji rast od oko 3%, koji bi znatno doprineo većoj sigurnosti srednjeg sloja. Analize pokazuju da je u Nemačkoj sve izraženije raslojavanje na izuzetno bogate i krajnje siromašne, koje se drastično odražava i na mogućnosti obrazovanja, uključujući i decu pripadnika srednje klase koja sve češće moraju da se zadovolje državnim školama u kojima kvalitet rapidno opada. Njima je jasno da u tom procesu rizikuju da iz još uvek udobne srednje skliznu u radničku klasu, u kojoj će za njih biti manje šansi za napredovanje, manje socijalne pravde i svakako manje povoda da sa optimizmom gledaju u budućnost.
Kineski zaokret
Sasvim suprotan trend karakteriše već pomenute BRIK zemlje, među kojima je najeklatantniji primer Kina, gde je zabeležen najbrži porast broja pripadnika srednje klase, naročito u poslednjih pet godina: 2004. srednju klasu je činilo samo 2,8%, a danas 13,5% stanovnika. Kineska vlada u srednju klasu ubraja porodice sa godišnjim prihodima između 60.000 juana (7.000 evra) i 200.000 juana (23.000 evra). Kina je zabeležila najbrži ekonomski rast u istoriji, koji najduže traje. Od 1979. na svakih devet godina duplirala je nacionalni dohodak, za šta je Americi bilo potrebno 50, Britaniji 60, a Japanu koji se meteorski razvijao 35 godina, da bi 2007. godine Kina po bruto domaćem proizvodu pretekla Nemačku. Jedan od važnijih ciljeva ove azijske zemlje je i smanjenje jaza između grada i sela, budući da prihod kineskog seljaka iznosi oko 550 evra za godinu, što je manje od jedne trećine prihoda koji se može zaraditi u urbanim kineskim sredinama Za program smanjenja socijalne napetosti, izazvane nezadovoljstvom seljaka, kineska vlada je lani izdvojila 42,4 milijarde dolara – više nego za vojni budžet (35 milijardi). Za tri decenije reformi Kina je, prema podacima Svetske banke, izvukla iz najvećeg siromaštva 400 miliona ljudi.
Sa druge strane, ubrzano povećanje pripadnika kineske srednje klase prouzrokuje ogroman pritisak na sve resurse. Povećava se tražnja ne samo osnovnih proizvoda, poput kukuruza, soje i pšenice, već i mesa, mleka i druge visokoproteinske hrane. Potrošnja mesa po stanovniku u Kini porasla je na 50 kilograma godišnje sa 20 kilograma u 1985. godini, a za proizvodnju pola kilograma mesa treba oko 3,5 kilograma žita. U poslednje dve decenije Kinezi su počeli sve više da jedu mlečne proizvode, mada je potrošnja mleka i dalje daleko manja nego na Zapadu, a među najpopularnijim proizvodima su i sladoled i čokolada. Rastuća srednja klasa u Kini sve češće putuje, a najrađe se odmara u Turskoj i na Havajima. Prema procenama Svetske turističke organizacije, do 2020. godine oko 100 miliona Kineza putovaće po svetu kao turisti, što će Kinu pozicionirati kao četvrtu zemlju u svetu čiji građani najviše putuju.
Indijske suprotnosti
Kada je u pitanju drugi ekonomski fenomen – Indija, upravo je srednja klasa ono što ovu zemlju čini posebno zanimljivom zapadnom svetu. U još jednoj zemlji velikih brojeva, srednja klasa se prebrojava u stotinama miliona i uz kineski srednji stalež čini najveću potrošačku grupu na svetu. U Indiji postoji ogromna potreba za izgradnjom stanova i poslovnog prostora, budući da srednja klasa broji 300 miliona ljudi i da je 60% stanovnika mlađe od 30 godina. Visoko kvalifikovani kadar u najboljim godinama, iako potplaćen u odnosu na zapadne kolege, kvalitetno vodi jednu od najmnogoljudnih svetskih federacija prema ostvarenju “indijskog čuda”. Indijska privreda, koja se poslednjih godina ubrzano razvijala, izvukla je milione građana iz bede: procenat gradske sirotinje u Indiji je za tri decenije u 2005. godini prepolovljen, ali je apsolutan broj stanovnika iz ove kategorije povećan sa na 81 milion sa ranijih 60 miliona.
Naime, uprkos značajnom porastu srednje klase, čak 65% Indijaca živi od poljoprivrede, primarne delatnosti koja BDP-u doprinosi sa mizernih 18%. Drastične razlike u razvijenosti pojedinih federativnih jedinica dodatno raslojavaju stanovništvo. Bogati jug, nosilac industrijskog i tehnološkog napretka, liči na zasebnu državu u odnosu na nestabilni, korumpirani i od investitora napušteni sever. Indijska ekonomija je u stvari kombinacija planske privrede sovjetskog tipa i preduzetnički orjentisanog kapitalizma, gde je glavni zadatak države da osigura povoljnu klimu za isplative investicije.
Aleksandar Marković
broj 54, april 2009.