EU se ne završava na granicama Portugala, Poljske ili Grčke, već se prostire od Južne Amerike do Pacifika, zahvaljujući prekomorskim teritorijama, bivšim kolonijama članica EU. Šengenska viza ne važi za Tahiti, ali Tahićani su državljani Francuske i EU. Žive od turizma i nisu porezni raj.
Vinsent Van Gog je definitivno bio lud. Ne zato što je sebi u deliriju odsjekao uho, već što nije pošao sa Pol Gogenom na Tahiti. Tako su se, nakon druženja u Parizu, putevi dvojice genijalnih slikara razišli, jedan je izabrao raj na Pacifiku a drugi okončao svoj život samoubistvom. Tehnički, obojica su ostali u Francuskoj, jer je od 1842. godine Tahiti bio francuska kolonija i do dana današnjeg ostao je pod francuskom kontrolom kao jedna od prekomorska teritorija.
Francusku Polineziju čini 118 ostrva, raspršenih duž 2.000 kilometara u Južnom Pacifiku, koncentrisanih u pet arhipelaga: Society Islands, Tuamotu arhipelag, Gambier Islands, Marquesas Islands i Tubuai Islands. Najveće ostrvo je Tahiti, koje je dio arhipelaga Society Islands, i na njemu se nalazi i glavni grad Francuske Polinezije, Papeete. Ukupna površina ovih 118 ostrva je 4.167 kvadratnih kilometara. ali je samo 67 njih naseljeno. Stanovništvo Francuske Polinezije čini oko 280.000 stanovnika, od kojih gotovo 70 posto živi na Tahitiju, dok je ostatak raspršen po ostalim ostrvima.
Palme, more i atomske pečurke
Tokom proteklih pedesetak godina, formalno-pravni status Francuske Polinezije se mijenjao nekoliko puta, ali se suštinski ništa bitno nije promijenilo.
Lokalna autonomija podrazumijeva postojanje lokalne skupštine, te da je šef lokalne vlasti dobio titulu „Predsjednik Francuske Polinezije“, što fino zvuči.
U praksi to znači da lokalna vlast ima punu autonomiju da odlučuje o osnovnom i srednjem obrazovanju, zaštiti okoline, zdravstvu i urbanom planiranju.
Ostale oblasti, poput pravosuđa, univerzitetskog obrazovanja, odbrane i bezbjednosti su i dalje u direktnoj nadležnosti vlade u Parizu, koja postavlja i svog namjesnika „Visokog komesara Republike“, koji u svojim rukama drži puno više moći nego lokalno izabrani „Predsjednik Francuske Polinezije“. Održavanje javnog reda i mira u nadležnosti je francuske žandarmerije, pa je zanimljivo pitanje da li se, recimo, prekomanda iz Normandije na Tahiti među žandarima smatra kaznom ili nagradom.
Za razliku od nekadašnjih klasičnih kolonija, građani Francuske Polinezije imaju direktno izabrane predstavnike u Francuskom parlamentu, za koje su rezervisana tri mjesta, dok u Senatu imaju dva predstavnika. Kao građani Francuske, stanovnici Polinezije, takođe, imaju pravo glasa i na francuskim predsjedničkim izborima. Status prekomorske teritorije podrazumijeva da se u minimalnoj mjeri direktno primjenjuje zakonodavstvo EU, a kako nisu ni dio evropskog sistema PDV-a niti carinske unije, praktično znači da nisu ni dio zajedničkog tržišta EU. Ova Francuska prekomorska teritorija nije u Šengenskoj zoni, tako da za duži boravak čak i državljanima drugih članica EU treba viza.
U doba masovnog globalnog turizma Polinezija je, barem za Evropljane, ostala jedna od posljednjih egzotičnih destinacija o kojima se više maštari nego što ih se posjećuje, zbog njihove geografske udaljenosti. Sa druge strane, stanovnici Polinezije imaju državljanstvo Francuske i automatski i državljanstvo EU, što im donosi niz prednosti. Francuska Polinezija poput magneta privlačila je brojne umjetnike tokom posljednjih 150 godina, od slikara, pisaca, pjesnika pa do glumaca. Marlon Brando ne samo da je oženio Polinežanku, nego je sebi kupio i jedan od otoka, tek da se nađe.
Biti ostrvo usred okeana, sa malo stanovništva i pri tome kolonija daleke metropole, ima i svojih loših strana. Francuska, kao nuklearna sila od sredine šezdesetih koristila je jedan od polinezijskih atola, Mororua, kao poligon za testiranje atomskih bombi. Nakon 1974. godine, Francuzi su se okanili atomskih testiranja u atmosferi, nastavljajući samo sa podzemnim eksplozijama.
U devedesetima su prešli na novu lokaciju, atol Fangataufa, gdje su poslednji test izveli u januaru 1996. godine, nakon čega su i zvanično pristupili međunarodnom sporazumu o zabrani nuklearnih testova i time definitivno odustali od daljih testiranja atomskih bombi „uživo“.
Raj, a nije porezni
Za razliku od većine drugih egzotičnih ostrvskih destinacija, poput Kariba ili Sejšela, kojima je glavna ekonomska djelatnost udomljavanje off-shore firmi i banaka, Francuska Polinezija i nije baš mjesto za sklanjanje para i izbjegavanje poreza. Ekonomija ovog pacifičkog raja bazirana je prvenstveno na turizmu, dok su glavni izvozni produkt crne tahićanski biseri koji čine više od polovine ukupnog izvoza, a ostatak otpada na vanilu, kokosove orahe i ostalo južno voće.
Sunce, palme i more nisu jedini ekonomski potencijal ovog dijela Polinezije, jer ispod morskog dna leže zalihe nikla, kobalta, mangana i bakra, ali ova rudna bogatstva čekaju bolje dane, kada njihova tržišna cijena bude dovoljno visoka da bi se isplatilo iskopavati ih ispod mora.
Ukupan bruto društveni proizvod (BDP) Francuske Polinezije je nominalno 5,6 milijardi dolara, a pošto se radi o relativno malom broju žitelja rezultat je i relativno visok BDP po glavi stanovnika, 20.981 dolar u 2014. godini. Kako je riječ o ostrvima na drugom kraju svijeta, gotovo sva potrošna roba se uvozi, pa troškovi transporta i distribucije za rezultat imaju maloprodajne cijene koje su znatno veće nego u EU. Lokalni budžet puni se taksama, te direktnim dotacijama iz budžeta Francuske, tako da ne iznenađuje to što Francuska i nije baš ponešena idejom o eventualnom pretvaranju ove svoje teritorije u porezni raj.
Ipak, da bi privukli ulagače, u maju 2014. godine izmijenjeni su zakoni i ponuđene poreske povlastice investitorima za ulaganja u hotele i turizam.
Investitori su oslobođeni od plaćanja takse na nekretnine tokom 15 godina i od poreza na dobit tokom 10 godina, od momenta početka poslovanja hotela.
Prije nego što balkanski tajkuni počnu kalkulisati kako bi se ovo moglo zgodno iskoristiti, slijedi loša vijest. Prije svega, minimalan iznos investicije mora biti barem 460 miliona dolara u toku šest godina. Ako pare nisu problem, postoje još dvije začkoljice. Firma mora biti registrovana u Francuskoj Polineziji, a da bi se steklo pravo na poreske olakšice, projekat prethodno mora odobriti predsjednik Francuske Polinezije. Čak i ako investitor stekne pravo na oslobađanje od poreza na dobit i nekretnine i dalje ostaje u obavezi plaćati ostale poreze, poput dva posto obaveznog poreza, aerodromske i ostale slične takse.
Iako, praktično, svaki naseljeni otok Francuske Polinezije ima aerodrom, samo je jedan međunarodni aerodrom i to je i jedina konekcija sa ostatkom svijeta, ukoliko nemate privatnu jahtu.
Dražen Simić
oktobar 2016, broj 131.