Države koje najviše proizvode i izvoze med, nisu i njegovi najveći potrošači. Prema podacima FAO, Srbija je šesta u svetu po potrošnji meda, ali učestvujemo tek sa 0,4% u ukupnoj proizvodnji ove namirnice u svetu. Pad tražnje zbog ekonomske krize i poplava lažnog meda znatno su snizili cene na globalnom tržištu, pa je proizvodnja u Srbiji prošle godine bila manja za petinu, dok je vrednost izvoza pala za 12%. Za razliku od prethodnih godina, rastao je uvoz meda, posebno iz Rusije.
Ako se prosečna godišnja proizvodnja meda u svetu od oko 1,83 miliona metričkih tona podeli sa ukupnim brojem ljudi na planeti, proizilazi da jedan „Zemljanin“ pojede u proseku 243 grama meda za godinu dana, tvrdi Organizacija za hranu i poljoprivredu (FAO). Prema oceni njenih statističara, lista zemalja čiji su stanovnici najveći ljubitelji meda je pomalo neočekivana, jer zemlje koje najviše proizvode med nisu i njegovi najveći potrošači.
Posebno iznenađuje da prvo mesto na listi zauzima Centralnoafrička Republika, čiji stanovnik u proseku smaže 3,12 kilograma meda godišnje. Druga je Grčka (2,46 kg), a treća Litvanija (2,25 kg). Među prvih deset su i zemlje iz ovog regiona. Prednjače Hrvati koji su sa pojedenih 2,24 kg četvrti u svetu, a slede Albanci (1,9 kg), Srbi (1,82 kg), Makedonci (1,63 kg) i Slovenci (1,57 kg). Prosečan Crnogorac pojede godišnje 1,36 kg, koliko i stanovnik Estonije, Irske, Češke, Kipra i Turske, dok Bosanci najmanje dele ljubav prema medu sa bivšim bratskim republikama, ali su sa prosečnih 1,26 kg po stanovniku u rangu Poljske, Finske i Irana.
Od početka ovog veka proizvodnja meda u svetu je povećana preko 20 puta. Najveći proizvođač je Kina, sa više od 9,2 miliona pčelinjih društava i godišnjom proizvodnjom od oko 500.000 tona meda. Slede Turska, Iran i Argentina, ali nijedna od tih zemalja ne dostiže 100.000 tona godišnje. Ukrajina je, pre sukoba sa Rusijom, bila najveći proizvođač meda u Evropi i peti u svetu. Ova zemlja je sa godišnjom proizvodnjom od 68,6 tona meda bila ispred Indije, Rusije, Meksika i SAD.
Amerika i Evropa su sve do devedesetih godina prošlog veka parirale Aziji kada je reč o globalnom udelu u proizvodnji meda, ali od tada se taj odnos drastično promenio. Azija je u 2021. godini bila „odgovorna“ za polovinu ukupno proizvedenog meda na planeti. Međutim, pčelari u Aziji često vrcaju nezreo med sa visokim sadržajem vode, čime postižu veći prinos uz manje troškove. Ovaj sistem nazivaju „fabrike meda“, a takav proizvod nema kvalitet kao med dobijen iz košnice. Azijske zemlje, posebno Kina, sumnjiče se i za proizvodnju velikih količina lažnog meda, koji samo u EU trenutno čini polovinu tržišta.
Rasprodaja meda iz Ukrajine
Iako je Kina najveći proizvođač meda njen prosečan stanovnik pojede oko 0,8 kg, pa ogromne količine ostaju za izvoz. Kina je već godinama najveći izvoznik meda po količinama, koje čine petinu svetskog izvoza. U tom društvu su Argentina, Indija i Meksiko, a ukoliko se pored količina posmatra i vrednost izvoza, poslednjih godina sve važniji igrači na svetskoj pijaci meda su Novi Zeland i Nemačka.
Ukrajina je do sukoba sa Rusijom bila treća u svetu po obimu izvoza, ali je rat razorio i domaće pčelarstvo. Ipak, ukrajinski pčelari su 2023. godine izvezli skoro 55.000 tona meda, ukupne vrednosti od 121 miliona dolara. To je količinski 14% više nego 2022. godine, ali za 12% manje u ostvarenoj vrednosti izvoza. Prosečna izvozna cena meda sa svim troškovima otkupa, analize, pakovanja i transporta do krajnjeg kupaca bilo gde u svetu, iznosila je oko 2,2 evra po kilogramu. To znači da kada se odbiju svi troškovi, tamošnjim pčelarima je isplaćeno značajno manje od navedene sume.
Oni jedva održavaju proizvodnju, uprkos činjenici da je ova zemlja prošle godine bila drugi najveći izvoznik meda u EU, odmah iza Kine, zahvaljujući i tome što je Evropski parlament odobrio bescarinski uvoz hrane iz Ukrajine.
Evropska unija troši više meda nego što proizvede, pa oko 40% ove namirnice nabavlja iz uvoza. Kako navodi Eurostat, EU je tokom poslednje decenije povećala uvoz meda za 20%, a izvoz za 14%. Prošle godine EU je uvezla 163.700 tona meda iz zemalja koje nisu članice, u vrednosti od 359,3 miliona evra. S druge strane, izvoz meda iz zemalja EU u države koje nisu članice iznosio je samo 24.900 tona, a vrednost je bila oko 146 miliona evra.
Nakon Kine i Ukrajine, EU je najviše meda uvezla iz Argentine, Meksika i Kube, pri čemu je najveći uvoznik bila Nemačka, koja je povukla čak četvrtinu ukupnog uvoza. Najviše meda iz EU je izvezeno u Veliku Britaniju, oko 17% ukupnog izvoza, a potom u Saudijsku Arabiju, Švajcarsku, SAD i Japan. Prethodne godine, Španija je postala najveći izvoznik meda u EU, sa izvezenih 7.100 tona, a slede Nemačka, Rumunija, Mađarska i Grčka.
Fiktivne košnice
Srbija je veliki potrošač meda, ali ukupna domaća proizvodnja ove namirnice čini tek 0,4% svetske i nešto preko 2% evropske proizvodnje, dok prema vrednosti izvezenog meda učestvujemo sa nepunih 0,5% u svetskom i sa 1,3% u evropskom izvozu, navodi se u analizi Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu.
Oscilacije u godišnjoj proizvodnji meda su vrlo izražene. U našoj zemlji je u poslednjih deset godina prosečno proizvedeno 7.780 tona meda godišnje, s tim što se proizvodnja kretala u rasponu od 4.383 do čak 12.263 tone. Pre sadašnje ekonomske krize, tokom koje su manja tražnja i poplava lažnog meda izrazito smanjile cene na svetskom tržištu, Srbija je izvozila meda za skoro 9,4 miliona dolara godišnje.
Grupacija za pčelarstvo i proizvodnju meda PKS navodi da je prema podacima RZS, u 2023. Srbija raspolagala sa nešto više od 1,1 milion košnica. Popis poljoprivrede iz 2023. godine pokazuje da je broj košnica bio oko 1,3 miliona, što predstavlja rast od 38% u odnosu na 2018. godinu. Najveći broj košnica, oko pola miliona, nalazi se u Šumadiji i Zapadnoj Srbiji.
Međutim, kako se ističe u saopštenju PKS o aktuelnoj situaciji u domaćem pčelarstvu, pčelari tvrde da je broj košnica manji nego što objavljuje zvanična statistika. Dokaz za to su i izveštaji inspekcijskih kontrola, koji pokazuju da je jedan broj košnica fiktivan. Stoga je neophodno promeniti sistem subvencija koji se sada isplaćuje po košnici, umesto da se to čini po kilogramu meda kao što predlažu pčelari.
Čekajući bolju cenu
Proizvodnja meda u 2023. godini iznosila je 11.400 tona i bila je za petinu manja nego godinu ranije. Ukupan izvoz meda u 2023. godini iznosio je 1.500 tona, u vrednosti od 6,9 miliona evra, što je za 12% manje nego 2022. godine. Med se najviše izvozio u Norvešku, Italiju i Crnu Goru.
Uprkos nižoj proizvodnji, tokom 2023. zabeležen je manji otkup meda za 35% u poređenju sa 2022. godinom, dok je u odnosu na petogodišnji prosek otkup pao za 46%. Do smanjenja otkupa je došlo jer su proizvođači uglavnom čuvali med, očekujući bolju otkupnu cenu, tako da su stvorene zalihe. Otkupne cene meda u 2023. bile su manje za 20% u odnosu na 2022. godinu i 17% ispod prosečne petogodišnje cene, usled velikih zaliha iz prethodne godine, pada izvoza i teškoća u plasmanu.
Stoga je, za razliku od prethodnih godina, rastao uvoz meda, pa je tako u 2023. uvezeno 377 tona meda u vrednosti od milion evra. Najviše meda uvozilo se iz Rusije, jer se za njega ne plaća carina, a potom iz Moldavije i Bosne i Hercegovine.
Izvoz meda u prva tri meseca 2024. godine iznosio je 425 tona, u vrednosti od 1,7 miliona evra, što je 19% manje nego u istom periodu lane. Najviše meda izvezeno je u Norvešku, Italiju i Crnu Goru. Uvoz meda u prvom tromesečju ove godine iznosio je 178 tona, u vrednosti od 300.000 evra, preko tri puta više nego u istom periodu 2023. godine. Najviše meda uvozilo se iz Rusije, sa Novog Zelanda i iz Grčke, navode u Privrednoj komori Srbije.
Maja Đurić
Biznis & finansije 225, septembar 2024.
Foto: Alveole Buzz, Unsplash