Može li opština da se zaduži za 1,5 milijardi funti, što je iznos desetogodišnjeg budžeta, da izgubi stotine miliona i da to niko ne primijeti? Engleska opština Thurrock u praksi je dokazala da je to moguće, koliko god nevjerovatno zvučalo.
Dok su boljševici proglasili da je elektrifikacija plus industrijalizacija jednako socijalizam, u današnjim engleskim opštinama na snazi je izgleda pravilo da je deregulacija plus budžetsko kresanje jednako – bankrot. Višedecenijska opsesija britanskih političara kresanjem budžetskih troškova, barem kada se radi o izdvajanjima za socijalna davanja i lokalnu samoupravu, glavno je naslijeđe tačerizma, koji je, hvala na pitanju, živ i zdrav i ima svijetlu budućnost, bilo da su na vlasti konzervativci ili laburisti.
I sve to u ime gotovo religiozne opsesije da porezni obveznici dobiju „maksimum za svoj novac“. Naravno, to se ne odnosi na troškove vojske, policije i različitih megalomanskih projekata gdje pare završavaju u privatnim džepovima, poput spašavanja banaka.
U kombinaciji sa arogantnim vjerovanjem da su Englezi rođeni preduzetnici i bogomdani finansijski maheri, rezultat je bio da se dotacije iz državnog budžeta opštinama godinama krešu u ime štednje, a od opštinskih vlasti se očekuje da nastave finansirati osnovne potrebe građana na lokalnom nivou.
Podsticani od strane britanske vlade nakon 2011. godine i globalne krize, da „pokažu samoinicijativu“ i da svoje skromne finansijske rezerve „iskoriste na kreativne načine“ i time kompenziraju novonastale rupe u budžetima, opštinari su se bacili u potragu za „zaradom na brzaka“. Vladina komisija čiji je posao bio da nadzire zaduživanje i investiranje opština ukinuta je 2015. godine, valjda da bi se uklonile sve prepreke nesputanom poduzetništvu opštinskih činovnika.
Zaduži se da bi investirao
Mada je u principu svakome starijem od 12 godina jasno da su „nevjerovatne prilike“ za garantovanu zaradu bez izuzetka čista prevara, opštinskim zvaničnicima u Engleskoj ta mogućnost izgleda nikada nije pala na pamet. U 2017. godini spasitelj u liku živopisnog biznismena, koji se odazivao na ime Liam Kavanagh, ukazao se opštinarima u Thurrocku, opštini u okolini Londona, sa ponudom koja se ne odbija – uložiš pare, zaradiš i usput spasavaš planetu. Drugim riječima, ulaganje u solarne elektrane.
Slatkorječivi biznismen bio je oličenje uspjeha, vozio je Bugatti vrijedan 2,3 miliona funti, letio po svijetu u privatnom avionu, a na ruci mu se sjajio sat prekriven dijamantima vrijedan milion dolara. Sve u svemu, pljunuti Del Boy iz „Mućki“.
Finansijski magovi u opštini Thurrock tako su došli na genijalnu ideju da probleme riješe slijedeći popularan koncept „pozajmi da bi investirao“, čija balkanska verzija je „da imamo masla, kao što nemamo brašna, mogli bi od komšije pozajmiti tepsiju, pa da napravimo pitu“.
Prvi korak je bio pozajmljivanje u stilu istaknutog ekonomskog teoretičara Pere Ždere, „rado ću ti vratiti u utorak, ako mi danas pozajmiš da kupim pljeskavicu“.
Kako su sve engleske opštine u sličnoj situaciji, višak troškova i manjak prihoda, njih oko 150 zaključilo je da je ponuda iz Thurrocka privlačna jer im je nudila mogućnost da nešto zarade. Uz opštine, među kreditorima opštine Thurrock našli su se čak i lokalni policijski i vatrogasni fondovi.
Milion tamo, dvadeset miliona ovamo, opštinari u Thurrocku su pozajmili inicijalnih 420 miliona funti da bi ih uložili u gradnju solarnih elektrana, koje su se činile kao garantovana zarada. Sunce sija, struja ide, pare se slivaju, nemaš brige.
I za velike multinacionalke investicija od 420 miliona funti je ozbiljan posao, ali za čelne ljude opštine sa oko 170.000 stanovnika i godišnjim budžetom od oko 130 miliona funti, to je bio mačiji kašalj. Opštine u Engleskoj imaju vrlo ograničene nadležnosti, odvoz smeća, javni transport, biblioteke, socijalna zaštita najsiromašnijih, urbanistički planovi, dok se globalno investiranje nigdje ne pominje.
Milioni stvarni, ulaganja fantomska
Ključna greška opštinara bila je da u zamjenu za stotine miliona funti nisu dobili direktno suvlasništvo nad solarnim elektranama, već su samo pozajmili novac jednoj od firmi Liama Kavanagha, „Rockfire Capital“, da izgradi ove elektrane. Zauzvrat, „Rockfire Capital“ opštinarima je dao vlastite obveznice, koje su uzgred, bile bez zvaničnog rejtinga.
Koliko je bila stvarna vrijednost ovih elektrana drugo je pitanje, ali time se niko u opštini nije zamarao. Druga početnička greška bila je da su pozajmice bile kratkoročne a ulaganja dugoročna, što je put u bankrot u svakom slučaju.
Narednih nekoliko godina prilike za profitabilna ulaganja nizale su se jedna za drugom, pa ih je opština hvatala u letu bez puno pitanja, i ulaganja u solarne elektrane su narasla na 655 miliona funti. Nešto sitno, oko 94 miliona funti bilo je uloženo i u kompanije koje se bave kratkoročnim pozajmicama, što se stručno zove lihvarenje.
Biznismen Kavanagh nesebično je dijelio svaku šansu za garantovanu zaradu sa šefovima finansija u opštini Thurrock, koji su u borbi za dobrobit i blagostanje svojih građana, jednostavno zaboravili da o vrtoglavom rastu zaduženja i ulaganjima detaljnije informišu opštinsko vijeće. Vrijeme je novac a informacija zlato, pa je bilo sasvim logično da opština dobročinitelju Kavanaghu isplati i pet miliona funti, kao simboličan znak zahvalnosti za njegovo lično posredovanje u kupovini obveznica za opštinu.
Sve što je lijepo ima kraj, pa je tako nakon što su se 2020. godine novinari počeli raspitivati o njegovom poslovanju, dobročinitelj i spasitelj opštine Thurrock, Liam Kavanagh, naprasno ugasio „Rockfire Capital“, kao i niz drugih povezanih firmi i klupko se počelo odmotavati.
Pokazalo se da je realna vrijednost solarnih elektrana koje je finansirala opština Thurrock bila daleko manja od nominalne, a više od 130 miliona funti koje je opština investirala nekako se izgubilo sa računa firme „Rockfire Capital“.
Za dio tog novca utvrdilo se na šta ga je Kavanagh potrošio. Kućerak u engleskoj provinciji koštao je 22 miliona funti, jahtica 16 miliona funti, skromni aviončić 12 miliona funti. Inflacija je učinila svoje, pa ni 130 miliona funti nije što je nekad bilo. U procesu likvidacije kompanije „Rockfire Capital“ ispostavilo se da firma ima imovinu od „impresivnih“ 200 hiljada funti, dok je prodaja solarnih elektrana na kraju donijela nekih 200 miliona funti manje nego što je bila njihova procijenjena vrijednost.
Opština u bankrotu, maher u Dubaiju
Vrijeme leti nevjerovatno brzo i kada je krajem 2022. godine počelo svođenje računa, ispostavilo se da je opština Thurrock do tada pozajmila ukupno 1,5 milijardi funti. Od toga je dobar dio završio u kategoriji „propale investicije“, a kao rezultat 2022. opština je završila sa deficitom od nekih 500 miliona funti, što je iznos gotovo četvorogodišnjeg budžeta.
Opština Thurrock je bankrotirala i britanska vlada je bila primorana da pruži finansijsku podršku. Naravno, takva podrška ima svoju cijenu, što podrazumijeva rasprodaju imovine opštine, zgrada i zemljišta, smanjenje broja zaposlenih, te drastično kresanje izdvajanja za javne usluge.
Opština Thurrock nije jedina koja se slomila pod teretom dugova. Ukupno zaduženje engleskih opština u 2023. godini iznosilo je 97,8 milijardi funti, a prognoza je da bi polovina opština mogla bankrotirati u narednih pet godina. Kako to obično biva, na kraju ceh uvijek plaćaju građani i to oni najsiromašniji.
A što se tiče glavnog junaka, finansijskog čarobnjaka i dobročinitelja, Liam Kavanagh je sretan, veseo i uživa u prirodnim ljepotama Dubaija, negirajući da on snosi bilo kakvu krivicu za izgubljenih stotine miliona funti opštine Thurrock. U martu 2024. godine opština Thurrock pokrenula je sudski spor protiv Kavanagha, u nadi da bi mogla možda nadoknaditi dio izgubljenog novca. Za sada sudski izvršitelji nikako ne uspijevaju da mu uruče poziv za suđenje na njegovoj adresi u Dubaiju.
Dražen Simić
Biznis & finansije 226, oktobar 2024.
Foto: Elimende Inagella, Unsplash