Prema aktuelnim prognozama, ukoliko nastave da se razvijaju dosadašnjim tempom BRIK zemlje će na polju nauke i inovacija dostići SAD za manje od decenije, pri čemu se ističe da je po ulaganjima u inovacije Kina već na nivou Amerike, dok će po broju prijavljenih novih patenata u naredne četiri godine prestići i neprikosnoveni Japan.
Razmišljanje o inovacijama u vreme krize za većinu kompanija nalikuje utopijskoj aktivnosti, ali recesija iz 2001. i 2002. godine pokazuje da su kompanije koje su tada zaposlile veliki broj naučnika, poput IBM-a, Infosisa, i Viproa, nakon završetka krize imale razvijene istraživačke centre i nove proizvode na tržištu. Možda je jedan od najilustrativnijih primera multimedijalni uređaj iPod, koji je lansiran na američko tržište nedugo posle terorističkog napada 11. septembra, u vreme značajnog pada privrednih aktivnosti, a doživeo je ogroman uspeh i znatno uvećao dobitak akcionara Epla.
Mada tehnološke kompanije i u aktuelnoj krizi igraju važnu ulogu u oporavku ekonomije, u stručnoj javnosti preovlađuje mišljenje da se u skorijoj budućnosti ne naziru revolucionarni proizvodi, a presušuju investicije i u projekte koji obećavaju vrhunske prinose. Tehnologije koje se trenutno promovišu pomažu korisniku, ali ne otvaraju hiljade novih radnih mesta, niti ima novca za finansiranje novih ideja. Samostalni ulagači 1998. godine uložili su 14,1 milijardu dolara u 1.930 tehnoloških kompanija. Pedeset kompanija završilo je na berzi i donelo 2,1 milijardu dolara dobiti. Prošle godine investitori su uložili gotovo istovetnu sumu, a zaradili su samo 249 miliona dolara.
Skupa evropska birokratija
Stoga je istraživačka agencija Tomson Sajentifik (TS) analizirala podatke pet vodećih agencija za registraciju patenata u svetu iz Japana, SAD, EU, Južne Koreje i Kine. U okviru analize evidentirani su zahtevi za registracijom novih patenata u razdoblju od pet godina i raščlanjeni po tome ko ih je prijavio – državljani matične zemlje ili inostrane kompanije. U izveštaju se ne analizira kvalitet patenata, industrija kojoj su namenjeni, niti da li su patneti i registrovani. Prema dobijenim nalazima, u pomenutom razdoblju učešće Japana u ukupnom broju zahteva za registracijom novih patenata iznosilo je 37%, sledi SAD sa 27%, dok su Kina, Koreja i Evropa učestvovale sa po 12%, pri čemu se Kina posebno isticala povećanjem stope prijava iz godine u godinu.
| Najveća ulaganja Kompanija koja je tokom 2008. godine uložila najviše novca u nauku i istraživanje je američki softverski gigant Majkrosoft, koji je za te svrhe izdvojio 5,6 milijardi evra. Među prvih 10 su i tri firme iz EU, koja je po tempu rasta investicija pojedinačnih firmi u istraživanje i razvoj prvi put u pet godina pretekla SAD. Dok su u SAD ta ulaganja rasla po stopi od 8,6%, u EU je ona iznosila 8,8%. Najveći evropski investitor u nauku i istraživanje je finski proizvođač komunikacionih uređaja Nokia, dok su generalno najveća ulaganja u inovacije u EU u proteklih godinu dana zabeležena u energetskom sektoru. Naftni gigant Rojal Dač Šel je, na primer, više nego udvostručio davanja za naučna istraživanja, a povećane su i investicije u alternativne izvore energije. Tako je danska kompanija Vestas vind sistems, koja se specijalizovala za vetro-elektrane, udvostručila u poslednje tri godine investicije u nauku i istraživanje, dok je nemački Kju sels, proizvođač fotovoltažnih elemenata koji se koriste za solarnu energiju u istom periodu povećao ulaganja 15 puta. |
Kada je u pitanju Evropa, jednu od najvećih prepreka u preticanju Amerike i Japana predstavlja regulativa prema kojoj nacionalni patenti moraju biti prevedeni na službene jezike država koje sudeluju u ugovoru, kako bi postali pravno važeći na njihovoj teritoriji. Male i srednje kompanije, koje čine 90% firmi u EU, imaju poteškoća u pokrivanju troškova za podnošenje zahteva za registraciju patenta, koji su u proseku 11 puta viši nego u SAD i 13 puta viši od japanskih. Brisel stoga planira ograničenje broja jezika koji se koriste u postupku podnošenja zahteva na engleski, francuski i nemački, sa nadom da će do 2012. godine realizivati uvođenje znatno jeftinijeg sistema. U EU se na razvoj patenata i istraživanja ulaže 1,84% evropskog BDP, Japan u iste svrhe troši 3,39%, a SAD 2,61%.
Zbog posledica finansijske krize, svaka peta manja biotehnološka firma u EU rizikuje bankrotstvo u ovoj godini, čime bi oko 20.000 izuzetnih naučnika ostalo bez posla, upozorava francuska istraživačka grupacija Alsimed. Za razliku od razvijenog biotehnološkog sektora u SAD, u EU je on još uvek relativno mlad i većina firmi je u fazi kad još ne zarađuje nego ulaže u budućnost. Mlade biotehnološke kompanije u ogromnoj meri zavise od dotoka sredstava spolja, budući da je za razvoj novog leka nekad potrebno i 12 godina. Prema procenama, ovom sektoru godišnje su potrebne bar dve milijarde evra investicija da bi se održao dosadašnji nivo aktivnosti i inovacija. Jedna od mogućnosti je da takve firme prodaju ili daju licencu za neke svoje projekte, ali je poznato da su velike farmaceutske kompanije izuzetno teški pregovarači, pa je zbog takvih problema Norveška odlučila da osnuje fond od 300 miliona evra za spašavanje domaćih biotehnooloških firmi.
Konkurencija sa Istoka
Sa druge strane okeana, stručnjaci novom američkom predsedniku Obami savetuju da osnuje ministarstvo inovacija, jer privatni sektor čeka da se ekonomska situacija stabilizuje, te je neophodna državna podrška nastavku istraživanja kako bi se održao tehnološki status SAD u svetu. Tim pre što Kina i Indija nastoje da vrate mlade inženjere sa školovanja u drugim zemljama, naročito iz SAD gde ih je i najviše, a preduzetnicima osiguravaju resurse da bi se mogli posvetiti istraživanjima.
Po broju registrovanih patenata u SAD prednjači američki proizvođač računara IBM koji je tokom 2008. godine ubeležio više od 4.000 dobijenih licenci, a slede ga Samsung, Kenon, Majkrosoft, Intel i HP. S obzirom da je IBM prošle godine uveo dvostruko više licenci nego Majkrosoft, kompanija iz Redmoda je saopštila da će nastaviti da ulaže u istraživanje i u periodu recesije, kako bi dugoročno intenzivirala svoj razvoj. Troškovi Majkrosofta za istraživanje i razvoj trebalo bi da dostignu tokom tekuće fiskalne godine devet milijardi dolara, ali je uprkos pomenutim najavama vrednost akcija američke softverskog giganta ponovo opala, dostigavši 9. marta ove godine najniži nivo u poslednjih 11 godina od 15,15 dolara.
Indikativno je i da je američki automobilski koncern Dženeral motors morao da založi patente nemačkog proizvođača automobila Opel, odnosno da ih prenese u vlasništvo američkog ministarstva finansija kao garanciju za finansijsku pomoć koja je tom koncernu potrebna da bi sprečio bankrot. Istovremeno, 2007. godine u SAD je registrovano 2.900 tužbi zbog patenata, od čega su više od 10% podnele firme koje kupuju patente da bi njihovom komercijalizacijom zaradile, a koje su prema procenama analitičara tokom protekle decenije za kupovinu patenata obezbedile više od šest milijardi dolara.
| Broj registrovanih patenata u patentnom zavodu SAD u 2008. godini | |||
|
lang=“sh-RS“>Rb. |
lang=“sh-RS“>Kompanija |
lang=“sh-RS“>Zemlja porekla |
lang=“sh-RS“>Broj patenata |
|
lang=“sh-RS“>1 |
lang=“sh-RS“>IBM |
lang=“sh-RS“>SAD |
lang=“sh-RS“>4186 |
|
lang=“sh-RS“>2 |
lang=“sh-RS“>Samsung |
lang=“sh-RS“>J. Koreja |
lang=“sh-RS“>3515 |
|
lang=“sh-RS“>3 |
lang=“sh-RS“>Kenon |
lang=“sh-RS“>JAPAN |
lang=“sh-RS“>2114 |
|
lang=“sh-RS“>4 |
lang=“sh-RS“>Majkrosoft |
lang=“sh-RS“>SAD |
lang=“sh-RS“>2030 |
|
lang=“sh-RS“>5 |
lang=“sh-RS“>Intel |
lang=“sh-RS“>SAD |
lang=“sh-RS“>1776 |
|
lang=“sh-RS“>6 |
lang=“sh-RS“>Macušita * |
lang=“sh-RS“>Japan |
lang=“sh-RS“>1745 |
|
lang=“sh-RS“>7 |
lang=“sh-RS“>Tošiba |
lang=“sh-RS“>Japan |
lang=“sh-RS“>1609 |
|
lang=“sh-RS“>8 |
lang=“sh-RS“>Fudžicu |
lang=“sh-RS“>Japan |
lang=“sh-RS“>1494 |
|
lang=“sh-RS“>9 |
lang=“sh-RS“>Soni |
lang=“sh-RS“>Japan |
lang=“sh-RS“>1485 |
|
lang=“sh-RS“>10 |
lang=“sh-RS“>HP |
lang=“sh-RS“>SAD |
lang=“sh-RS“>1424 |
|
lang=“sh-RS“ style=“margin-bottom: 0cm; text-align: right;“>* danas Panasonic JP lang=“sh-RS“ style=“margin-bottom: 0cm; text-align: right;“>• Izvor podataka: IFI Patent Intelligence |
|||
Procene govore i da će brzorastuće ekonomije u razvoju – Brazil, Rusija, Indija i Kina, ukoliko nastave da rastu dosadašnjim tempom na polju nauke i inovacija dostići SAD za manje od decenije. Od svih naučnika u svetu, 75% radi u zemljama brzorastućih ekonomija, dok se zapadne zemlje suočavaju sa nestašicom talenata. Dodatno, azijski naučnici se vraćaju u svoje zemlje u sve većem broju, a svake godine njihov broj se povećava za oko 13%. U Kini se nalaze i neki od najboljih svetskih istraživačkih fakulteta, poput pekinškog Univerziteta Tsinqhua, sa kojeg je samo u Silikonsku dolinu otišlo 2.400 diplomaca. Radi postizanja prednosti na globalnom tržištu Kina ubrzano ulaže u istraživanje i razvoj, što je u 2007. godini iznosilo 136 milijardi dolara. Po nivou ulaganja Kina se izjednačila sa Amerikom, dok će prema procenama TS, po broju prijavljenih novih patenata u naredne četiri godine prestići Japan, aktuelnog lidera na tom polju. Ovakav trend stručnjaci objašnjavaju činjenicom da kineska vlada u odnosu na konkurentske zemlje ima daleko jasniju viziju koje tehničke oblasti treba istraživati i veoma podsticajnu politiku, koja uključuje i bonuse u vrednosti godišnje plate za uspešne pronalazače. U Kini 16% patenata dolazi iz akademskih sredina, što je znatno više od četiri odsto u SAD i jedan odsto u Japanu.
Aleksandar Marković
broj 55, maj 2009.