Fascinacija idejom mnogih pisaca epske fantastike da između ljudi i vukova može postojati poseban odnos, sada dobija uporište u najnovijoj naučnoj studiji, po kojoj su moderni ljudi nadživeli neandertalce i zato što su krupne životinje lovili „u paktu“ sa vukovima koje su pripitomili.
Naučnici se i dalje spore oko toga zašto su neandertalci izumrli i uporno traže nove dokaze za odgovor na ovo pitanje. Po jednoj teoriji, njih je iz Evrope potisnuo Homo sapiens, predak modernog čoveka, koji je migrirao iz Afrike. Neandertalci, navodno, nisu mogli da se nadmeću u potrazi za prirodnim resursima sa ranim pripadnicima ljudske vrste, koji su posedovali bolje oruđe, oružje i načine komunikacije. Po drugoj teoriji, moderni ljudi nisu istrebili neandertalce, već su jednostavno bili snalažljiviji, što im je obezbedilo opstanak, dok su neandertalci postupno izumrli u doba velike hladnoće u Evropi pre 40.000 godina. Do tada su već pet hiljada godina delili teritoriju sa modernim ljudima.
Novost u prilog prvoj teoriji je studija Pet Šipman, profesorke antropologije sa Univerziteta u Pensilvaniji pod nazivom “Osvajači: kako su ljudi i njihovi psi doprineli istrebljenju neandertalaca”. Naučnica zaključuje na osnovu istraživanja arheoloških ostataka starih između 40.000 i 35.000 godina da je primat preuzela najsposobnija i najagresivnija rasa – preci današnjih ljudi. Prema njenom mišljenju, neandertalce nije mogao istrebiti samo talas hladnog vremena jer su takve periode već preživljavali. Ali to je mogla kombinacija pogoršanih vremenskih uslova i invazije modernog čoveka iz Afrike, bolje opremljenog i organizovanog za preživljavanje. Ovo se već dešavalo u prirodi. Ona navodi primer da povratak sivih vukova u američki nacionalni park Jelouston nije istrebio životinje kojima se oni hrane, već njihove najbliže rođake – kojote.
Neočekivani saveznici
Šipman misli da se slično desilo i sa neandertalcima. Naime, kada su naši preci počeli da naseljavaju Evroaziju, oni nisu bili najbrojnija vrsta na ovom kontinentu. Ali samo 2.000 godina posle dolaska Homo sapinesa na evropsko tlo, neandertalcima se teritorija za život i lov osetno smanjila. Broj neandertalaca, ali i nekih predatora, poput pećinskih medveda, baš u to vreme počeo je da opada. Tako nalazišta u centralnoj Evropi, na prostoru današnje Poljske, Ukrajine, Rusije, Nemačke i Češke Republike, svedoče da su tu živele ogromne zajednice mamuta, a kružne građevine napravljene od njihovih kostiju i kože – da je postojala vrsta koja ih je uspešno lovila i to ne samo radi ishrane, već i da je bila u stanju da njihove ostatke upotrebi u gradnji staništa.
Ishrana modernih ljudi i neandertalaca je bila veoma slična. Ali neandertalci su bili manje sposobni za lov velikih životinja, zato što nisu imali kvalitetno “leteće” naoružanje (koplja), zato što su izgubili pošumljenu teritoriju na kojoj su uspešno lovili i zato što nisu poznavali metode očuvanja i zagrevanja mesa. Moderni ljudi su, međutim, imali još jednu značajnu pomoć – preteču današnjeg psa. To su bili pripitomljeni vukovi za koje američka naučnica tvrdi da su ljudima pomagali u lovu, prvo u pronalaženju, a potom i opkoljavanju plena. Zahvaljujući pripitomljenim vukovima i pokretnom oružju, moderni ljudi su imali manje žrtava prilikom lova nego neandertalci.
Pojedina genetska istraživanja pokazuju da te životinje nisu preci današnjih pasa, već pravi vukovi. To potvrđuju i istorijski ostaci – otkopana mesta od pre 36.000 godina, na kojima se nalaze ostaci i mamuta i vukova. Između 43.000 godine pre nove ere i 13.000 pre nove ere, lov na mamute je bio učestala aktivnost – na arheološkim lokalitetima širom centralne Evrope pronađeni su ostaci pravih pokolja mamuta, na nekima čak i na stotine tela ovih ogromnih životinja. Neandertalci i njihovi preci su milion godina pre toga lovili mamute, ali iz tog perioda nikada nisu pronađeni njihovi ostaci u tako velikom broju.
“Jedna od najvećih dilema naučnika bila je kako je moguće ubiti veliki broj mamuta sa oružjem koje je bilo dostupno u to doba”, kaže Pet Šipman. Prethodne studije su došle do zaključka da su mamuti istrebljivani slično kao današnji slonovi – ili tokom lova, ili tokom prirodnih katastrofa. Šipman je, međutim, bila ubeđena da ovim analizama nedostaju statističke evaluacije koje su neophodne za donošenje pouzdanih zaključaka. Moguće je da su vremenske nepogode ili lov uticali na smrtnost mamuta, ali za tako veliku smrtnost morala je biti razvijena posebna tehnika lova.
Vukovi sarađuju, psi se potčinjavaju
U to vreme je njena koleginica, Mitje Žermanopre sa Kraljevskog belgijskog instituta prirodnih nauka, otkrila ostatke velikih mesoždera na mestu pokolja mamuta, koji odgovaraju anatomiji pasa. Na osnovu ovih pronalazaka Šipman je dalje razrađivala svoju teoriju. Analizirajući moderne lovce, saznala je da oni kojima pomažu psi brže i češće pronalaze plen, kao i da psi zaista mogu opkoliti i velike životinje i zadržavati ih na jednom mestu dok ne dođu lovci i ne ubiju ih. Osim toga, veliki psi mogu pomoći i pri prenosu plena, ili ga bar zaštititi dok ga lovac nosi kući. Lovci koji na ovaj način ulove više mesa, unose u sebe i više proteina i masti, troše manje energije i samim tim postaju i plodniji – njihova reprodukcija se ubrzava. To može biti i objašnjenje rasta populacije modernog čoveka i pada broja neandertalaca.
U međuvremenu su se pojavile još dve naučne studije koje podržavaju teoriju Šipmanove. Herv Bošerens i Doroteja Druker sa nemačkog Univerziteta u Tubingenu, uradili su na jednom arheološkom nalazištu u Češkoj izotopsku analizu kostiju divljih vukova i životinja oko kojih naučnici još nisu saglasni da li su u pitanju psi ili pripitomljeni vukovi. Oni su zaključili da su psi (ili pripitomljeni vukovi) imali drugačiju ishranu o divljih, odnosno da su ih hranili ljudi. Takođe, DNK analiza koju je sproveo Olaf Talman sa Univerziteta Turku u Finskoj, pokazala je da su životinje identifikovane kao “prvi psi” imale specifičan genetski “potpis”, različit nego kod ostalih mesoždera iz tog doba. Šipman smatra da su to mogli biti pripitomljeni vukovi, koji su vremenom izumrli, ili vukovi koji su se menjali uz ljude, ali se njihova genetska specifičnost u međuvremenu izgubila.
I neki biološki eksperimenti idu u prilog njenoj teoriji. Naučnici koji istražuju ponašanje životinja su dokazali da su vukovi, podjednako kao i psi, skloni saradnji sa ljudima, ali pod drugačijim uslovima. Kod njih je u društvenom kodu zapisana jednakost, dok kod pasa vlada hijerarhija. To znači da pripitomljeni vukovi na ljude gledaju kao na saradnike, a psi kao na gospodare.
Ljubimci žena u neolitu
Naučnici su otkrili da su žene još pre 8.000 godina tretirale pse kao kućne ljubimce, koji su jeli istu hranu kao njihove gazdarice i patili od istih bolesti. Studija objavljena u „Archaeological Science“ pokazuje da su psi, osim što su služili za lov, bili i “kućni” ljubimci žena i dece u ranom neolitskom periodu. Žene su više brinule o njima, hranile ih i čistile za njima. Na jednom groblju blizu Bajkalskog jezera pronađeni su grobovi žena koje su, prema analizi njihovih ostataka, patile od istih parazitskih oboljenja kao i njihovi psi. I danas postoje infekcije koje dobijaju i vlasnici životinja i njihovi krzneni prijatelji.