U aferi u kojoj je otkriveno da ruta prodaje oružja u zemlje Bliskog istoka prolazi preko Balkana, najprimetnije je ono čega nema: distanciranje političara od optužbi za prodaju oružja mahom korišćenog u ratovima s početka devedesetih. Kako diplomatske opasnosti zapravo nije bilo, jer se sve radilo uz odobravanje SAD, ostalo je dovoljno prostora za nemaštovita diplomatska dobacivanja preko granice. Kritikovane su organizacije koje su aferu objavile, no pitanje suodgovornosti svih ovih država za izbegličku krizu nije povučeno.
Javne peripetije sa (kontra)obaveštajnim nadmudrivanjem između Srbije i Hrvatske, uz jedno demonstrativno hapšenje, ovih dana su primereno zaokružene sa nekoliko razbarušenih krčmarskih doskočica. Budući da Zoran Milanović, predsednik SDP-a i bivši hrvatski premijer, u poslednje vreme oseća snažan marketinški poriv za konfrontaciju sa vođstvom Srbije, izvoleo je da primeti kako hrvatski špijuni ionako ne bi imali šta tražiti u Srbiji osim, valjda – recepta za pljeskavicu. Neki mediji u Hrvatskoj su ga, doduše, pogrešno citirali, stavivši mu u usta ćevape, no zasad nam precizniji trag sa menija i nije toliko presudan. Jer, mnogi su hrvatski mediji potom lakomo i naivno preuzeli vest iz jednog srpskog tabloida prema kojoj službeni Beograd promptno odgovara Milanoviću da Hrvatska nije uspela Srbiji ukrasti ni šljivovicu, naime, kao trofejni brend sa globalno zaštićenim nacionalnim poreklom.
Čitav taj masni lumperaj sa diplomatskim povraćajem demantija na kraju, međutim, ne bi nam bio zanimljiv da nije uvodno veoma prikladan za kontrastiranje jedne kudikamo značajnije nedavne vesti, a takođe iz oblasti bezbednosti. U pitanju je otkriće Balkanske istraživačko-izveštajne mreže (BIRN) i Mreže za izveštavanje o organizovanom kriminalu i korupciji (OCCRP) kojim su potkraj jula razotkriveni putevi velike trgovine oružjem između niza evropskih zemalja, uglavnom balkanskih, i nekoliko država sa Bliskog istoka.
Ukratko rečeno, Evropljani (Hrvatska, Srbija, Crna Gora, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Rumunija, Češka i Slovačka) su od 2012. do 2016. godine do danas prodali jugozapadnim Azijcima (Saudijska Arabija, Ujedinjeni Arapski Emirati, Jordan i Turska) raznoraznog konvencionalnog naoružanja u vrednosti od najmanje 1,2 milijardi evra. Teret iz stotina transportno-avionskih letova završio je, po svemu sudeći, većim delom u Siriji, u rukama pobunjenika protiv režima Bašara al-Asada i u Jemenu, na strani provladinih snaga u tamošnjem građanskom ratu. Interkontinentalne posledice tih eksport-import aktivnosti mahom su jasne već na prvi pogled, ali u Hrvatskoj, pa tako i drugim zemljama zapadnog Balkana, gotovo da nije bilo značajnijeg javnog odjeka BIRN-ovog i OCCRP-ovog izdašno dokumentovanog rada. Tačnije, mediji su više dana širili vest, nastojeći da opipaju vezu sa daljim momentima u priči, no političari i tzv. nezavisni analitičari su znalački nemo preskočili svaki eventualni novi detalj i zaključak.
Američki blagoslov
Ravnamo li se prema iznesenim vrednim saznanjima, kao i ranijim informacijama, zaključno sa WikiLeaksovim američko-diplomatskim depešama potkraj 2010. godine, rasprodaja je započela znatno pre pošiljki na koje su se ovom prilikom fokusirale dve spomenute organizacije. Po sredi su u prvom redu vojne i ratne zalihe, pa i novija proizvodnja u nekima od involviranih zemalja, kako će se pokazati. Mada pojedine interpretacije aranžmana u tekstu BIRN-a i OCCRP-a smeraju na tumačenje da su za formiranje prodajne mreže odlučujuće bile činjenice geografske bliskosti i državno-administrativni haos u spoljnotrgovinskom poslovanju, rekli bismo da tehnikalije tu nipošto nisu igrale glavnu ulogu, ne pokraj žive politike.
U prvom tekstu, dakle, diskretno se ukazuje na uključenost Amerike u trgovinu, i spominje se konkretno CIA, a zaista nije potrebno biti vidovit da bi se ovaj predmet doveo u vezu sa znanom međunarodno-političkom bliskošću između Sjedinjenih Država i najuticajnijih bliskoistočnih zemalja poput Turske i Saudijske Arabije. Šta više, u hrvatskim medijima se – ali, tek nekima manje poznatima – moglo nabasati i na kritiku BIRN-a i OCCRP-a zbog navodnog proameričkog pozicioniranja, te čak i na ocenu da je upravo SAD doturio ključne podatke tim organizacijama, baš kao i oružje izvesnim skupinama u Jemenu i Siriji. Po takvim razmišljanjima, čitavo ovo ekskluzivno otkriće služi tek nekim neizrečenim američkim pritiscima, a što je itekako nalik nedavnoj aferi Panama Papers.
No vratimo se ipak kompleksu motiva i efekata koji se u ovom slučaju tiču Hrvatske i ostalih uključenih zemalja-naslednica SFRJ, u međuvremenu povezanih istim naoružanjem kojim su se međusobno ubijale. Hrvatska prednjači količinom razotkrivenog izvoza, što bi u primeru druge robe bio povod za neumerenu samohvalu. U ovome pak hrvatski državnici napadno izbegavaju izjašnjavanje, uz obećanja da će istražiti navode, što nekim čudom – uporno izostaje. Jedina opipljivija izjava o tome dolazi od nižeg kadra u Ministarstvu obrane RH koji se poziva na zakonitost ove trgovine po međunarodnom pravu.
Uloge nabrojanih bliskoistočnih zemalja u građanskim ratovima u Siriji i Jemenu, međutim, takve su da niko neće ozbiljno izraziti sumnju u očitu svrhu kupljenog oružja, naročito uzme li se u obzir da silama poput Turske i Saudijske Arabije samima ne treba jugoslovensko relativno dotrajalo naoružanje niti municija za njega. Zanimljiva je nadalje i pozicija Srbije koja, jasno je, ume vešto da sedi na dve ili više stolica; to se uostalom videlo i po njenom manevrisanju između EU i Rusije, kad je u pitanju trgovanje drugim materijalnim i političkim robama, a da ne spominjemo razvijanje raznih skupih poslova sa Kinezima i Arapima. Konačno, i Crna Gora je zauzela istaknutu poziciju, zahvaljujući preduzeću koje posreduje u međunarodnoj trgovini oružjem, a koje je prošle godine privatizovano u dogovoru sa pouzdanim partnerima iz Srbije i Izraela. Upada u oko, pratimo li raniji rad BIRN-a, da je jedan od njih stasao u okrilju reklamne službe državne fabrike oružja u Srbiji, kao dete njenog menadžera koje je, izgleda, marljivo učilo.
Točkići u kataklizmi
Drugim rečima, nekadašnja javna i državna infrastruktura SFRJ-a koristi se u novije doba za profit privatnih liferanata koji su se uklopili u globalnu dostavu naoružanja po američkom diktatu. A nećemo valjda iznova objašnjavati na koji način se i u potonjoj volji, u krajnjoj liniji, radi o trijumfu privatnog interesa kojem zapadnobalkanske provincije odano hrle u susret. Stavi li se (ne)reagovanje političara i, zatim, apatičnost javnosti oko prodaje oružja Siriji i Jemenu, u takav interesni kontekst, dobiju se zanimljivi rezultati koji ukazuju na političku doslednost jaču od svakog drugog rezona. Malo je koga briga što Hrvatska (ili Srbija, Crna Gora, itd.) vrlo aktivno potpomaže raspirivanje sukoba u npr. Siriji, čak uz cenu izbegličkih talasa koji preplavljuju i nju samu.
Jednostavno, globalni ekonomski sistem i društveno uređenje počivaju u izuzetnoj meri na produkciji nezainteresovanosti i na uslovljenosti sopstvene komocije tuđom nesrećom. To nam je zadato i načelima funkcionisanja EU sa Nemačkom na vrhu piramide, i odnosom EU sa Amerikom kao njenim tutorom, i nastojanjima turskog autoritarnog režima da se bolje smesti na mapi regionalnog i planetarnog uticaja. Izuzetak su tek retki i konkretni javni otpori i – ali, to pre svega – raznolike aktivističke inicijative koje odlučno i marljivo dočekuju, servisiraju i opravdavaju izbegličku najezdu iz Sirije i drugih zemalja na koje Zapad tradicionalno ostvaruje prvenstveno zapaljujući efekat, od Libije do Avganistana.
Većina ostalih, dakle, ne samo na Balkanu, i dalje će kolektivno propitivati kakve mi ovde uopšte imamo veze i obaveze u odnosu na tu upravo epohalnu, kataklizmičnu pojavu. Za takve i slične preostale vizure, spoznaja o naoružavanju odozgo zadate strane u građanskim ratovima može se lako opisati i kroz pojmovnik sa početka ovog teksta, u kategorijama ćevapa i pljeskavica. Bilo da se radi o strancima koje podstičemo na krvoproliće ili onima koji od toga beže pa ih osmatramo u blaženom čudu, sve se to na kraju može svesti na mešano meso, barem topovsko.
Izvor: Bilten