Do kraja ove decenije očekuje se da će više država i teritorija u svetu imati stopu fertiliteta manju od potrebne za samoodržanje stanovništva, a do 2050. se može očekivati prva godina u kojoj će svetska stopa fertiliteta biti manja od one koja je potrebna za samoodržanje svetskog stanovništva, piše Index.hr.
Prema ovom tekstu, do kraja stoleća u svetu će ljudi više umirati nego što će se rađati.
Demografski problemi očito postaju jedan od najvećih socio-ekonomskih izazova razvijenog sveta, a početak 21. veka u Evropi obeležio je pokušaj rešavanja tih problema raznim politikama kojima se pokušala podstaći demografska obnova, odnosno povratak na održivi stepen fertiliteta od 2,1 (broj dece po ženi).
Bili su razni pokušaji – od novčane podrške, preko poreskih olakšica do poboljšavanja infrastrukture (vrtići), ali su rezultati, navodi index.hr, jako loši. Nakon što broj rođene dece po ženi padne ispod stope koja obezbeđuje samoodržanje stanovništva, skoro pa da je nemoguće da se on vrati na zadovoljavajući nivo.
Kod bogatih 1,5 dece po porodici
Ono što je paradoksalno u globalnoj situaciji jeste to što je problem, zapravo, najizraženiji kod bogatih država. Što su države, bogatije, one postaju starije, odnosno sa većim procentom starog stanovništva nego mladog. Jedan od razloga za to je povećanje prosečnog životnog veka, a značajniji razlog je svakako drastičan pad broja rođenih, navodi Index.hr.
Što su ljudi bogatiji, oni imaju sve manje dece, a delovi sveta koji još uvek imaju problem sa glađu i neuhranjenošću, imaju najviše dece i najbrži rast stanovništva (Afrika, Srednja Azija).
Ovaj demografski problem je u početku bio ograničen na bogate države Europe i nekoliko država širom sveta (Kanada, Japan, Južna Koreja, Australija), a potom je postao globalan. Danas prenisku stopu fertiliteta (ispod 2.1) po ženi, osim razvijenih država Europe, SAD, Kanade i Istočne Azije (Japan, Južna Koreja), imaju i najmnogoljudnije države na svetu, Kina i Indija.
U bogatim državama je stopa fertiliteta 1,5 dece po ženi, a udeo stanovništva između 0 i 14 godina 15%. Kod srednje razvijenih je stopa fertiliteta 2,4 deteta po ženi i udeo stanovništva između 0 i 15 godina 27%.
U najsiromašnijim zemljama sveta je stopa fertiliteta 3,9, a kod ekstremnih primera više od 6 dece po ženi. Udeo stanovništva između 0 i 14 godina je 38%.
Čak i Kina beleži pad fertiliteta
Broj rođenih pada u cijelom svijetu, bez obzira na rasu, religiju i ideologiju. Već ostarela EU se muči s održavanjem stope fertiliteta iznad 1,5 dece po ženi, a samo 15% ukupnog stanovništva ima 0-14 godina. Hrvatska ne popravlja prosek EU jer je stopa fertiliteta 2023. iznosila 1,4, s udelom stanovništva između 0 i 14 godina od 14%.
SAD je u nešto povoljnijoj situaciji sa stopom fertiliteta od 1,7 i udelom najmlađeg stanovništva (0-14 godina) od 18%. Ali i njegovi demografski pokazatelji su sve gori jer je do pre nekoliko godina bio blizu stope fertiliteta potrebne za samoodržanje stanovništva (2,1).
U ovoj analizi neprijatno iznenađuje i Kina, čija je stopa fertiliteta pala na samo 1,2 deteta po ženi. Ta stopa je jedna od najmanjih u svetu, manja čak nego u Japanu (1,3), ali bolja nego u Južnoj Koreji (0,9). Ukupno je prošle godine rođeno jedva 9 miliona ljudi, što je 8,84 miliona manje nego 2016.
Čak i Indija, država koja je zapravo sinonim za prenaseljenost i populacijsku eksploziju, pala je na manje od stope fertiliteta koja osigurava samoodržanje brojnosti stanovništva. Svaka četvrta osoba ima između 0 i 14 godina, ali pad stope fertiliteta sa 3,5 na kraju prošlog veka na trenutnih 2 govori da je samo pitanje vremena kada će postati sličnija Evropi, Japanu i SAD.
Jedino Afrika popravlja demografsku sliku
Jedini kontinent koji popravlja demografsku sliku sveta je Afrika. Postoje „džepovi“ i na drugim kontinentima, kao Srednjoj Aziji uz Avganistan, Mongoliju i Pakistan, Bliski istok (bez Turske i Irana), nekoliko država Južne Amerike i deo Srednje Amerike, ali Afrika uverljivo predvodi po svim demografskim parametrima.
Kontinent koji ima problema sa periodičnim izbijanjem gladi i opštom neuhranjenošću, sa najvećom korupcijom, stalnim ratnim sukovima, bolestima koje su u drugim delovima sveta iskorenjene ili stavljene pod kontrolu, sa najvećim procentom depresije među stanovništvom iznenađujuće pokazuje najbolje parametre.
U Zapadnoj i Srednjoj Africi, gde prosečni fertilitet iznosi 4,8 dece po ženi, više od 40% porođaja se obavi bez ikakve pomoći zdravstvenih radnika, 45% žena nema nikakvog uticaja na odabir seksualnog partnera (bračnog ili vanbračnog), a svaka treća žena se udaje pre navršenih 18 godina.
Ali kako navodi Index.hr, upravo zbog toga što žene nemaju izbora, što su neobrazovane i nemaju drugih prilika u životu, što se ne pitaju u vezi sa tim da li žele da zatrudne, a planiranje porodice ne postoji, rađanje dece je jedino što mogu i smeju. Bez obzira na nemaštinu, glad i bedu. Prema stopi fertiliteta i udelu stanovništva između 0 i 14 godina, Afrika nema premca.
Sa druge strane, neke države koje su prethodnih decenija bile poznate po eksplozivnom demografskom širenju već odavno to nisu.
Na primer, Iran je sa 1,7 stopom fertiliteta čak gori od nekoliko država Evrope, a u prvoj polovini 90-ih je stopa fertiliteta iznosila između 3,9 i 4. Osamdesete godine su bile još intenzivnije, između 5 i 6 dece po ženi. Turska je drugi primer muslimanske države koja se našla u istoj situaciji kao hrišćanska Evropa, sa svega 1,9 dece po ženi.
Bangladeš, jedna od najgušće naseljenih država na svetu, već godinama nema dovoljno dece za samoodržavanje stanovništva (1,9 dece po ženi). Brazil, Čile, Urugvaj, Kolumbija i Meksiko demografski sve više nalikuju SAD i EU.
U Evropi jedino Danska beleži skok
Nitko na svetu još nije pronašao način kako se izvaditi iz „demografske rupe“ kada država u nju upadne. Neke države su ostvarile određene rezultate, iako ne dovoljno da se vrate na stopu fertiliteta od 2,1 deteta po ženi koja bi obezbedila samoodržanje stanovništva.
Na primer, trenutna stopa fertiliteta Danske od 1,7 je veća nego 80-ih kada je bila pala na 1,4. Češka je do kraja 90-ih pala na 1,2 dete po ženi, a sada je na 1,7, što je za Evropu respektabilno. Slično su postigle Rumunija i Slovenija.
Ali još niko nije dugoročno vratio stopu fertiliteta na 2,1 i više, što je potrebno za samoodržanje ukupnog broja stanovnika. Demografska katastrofa je, očito, problem sa kojim će morati uskoro da se suoči ne samo EU nego i ostatak sveta.
Izvor: Index.hr/Ekapija.com
Foto: Pixabay