Zabeleženo je da su se domoroci iz pojedinih primitivnih plemena pri susretu pozdravljali uzajamnim njušenjem. Ova praksa, na primer, postoji i danas u tradicionalnom pozdravu „sogi“ na pacifičkim ostrvima Tuvalu. Nju mahom upražnjavaju samo rođaci i bliski prijatelji kad se susretnu i dodirujući obraze.
Nije nerazumno zaključiti da se u drevnoj, prepotopskoj prošlosti svi pripadnici ljudske vrste pri susretu nisu hvatali za dlanove, potom ih stezali i tresli međusobno, nego da su razmenjivali mirisne nadražaje onako kako to čine stanovnici malog arhipelaga na Pacifiku. Životinje, uključujući i niže primate, inače se upoznaju njuhom. To je osnov takozvanog hemijskog signaliziranja zahvaljujući kome jedinka uslovno „prepoznaje“ onu koja joj genetički odgovara.
Rukovanje kao hemijsko signaliziranje
Možda ćete se iznenaditi, ali i samo rukovanje – kao univerzalni gest pozdrava u zapadnoj kulturi – na izvestan način predstavlja uzajamno hemijsko signaliziranje. Tim istraživača sa Vajcman instituta u Izraelu, predvođen dr Idanom Fruminom, sproveo je pre pet godina ispitivanje u kome je pokazao da, zapravo, nakon rukovanja ljudi nesvesno mirišu svoje šake i prste kako bi indirektno “onjušili” osobu sa kojom su se rukovali.
Mada je zauzelo mesto njušenju, rukovanje je, izvesno, jedna od najstarijih ljudskih tradicija. Arheološki nalazi – kako reljefi na nadgrobnim pločama, tako i crteži na vazama – ukazuju da je običaj rukovanja postojao u Staroj Grčkoj još u petom veku pre nove ere. Predstava ljudi koji se rukuju, koja se u Grčkoj nazivala dexios (od starogrčkog izraza za pozdrav), preneće se kasnije i na umetnost Starog Rima, kao što je, po svemu sudeći, rukovanje ušlo među rimske običaje.
Ustaljeno je ubeđenje, pa čak verovanje – mada poreklo toga nije poznato – da je običaj rukovanja otvorenim dlanom signal pomirenja. On je nastao kao gest kojim jedan čovek pokazuje drugom da nije naoružan. Antičke predstave rukovanja obuhvataju i nešto širi spektar poruka. Naime, na mnogim reljefima nalaze se prikazi zaštitnika zbratimljenih gradova kako se rukuju ili pak, vladara zatečenog u rukovanju sa nekim od grčkih bogova. To je kao svevremenska politička poza trebalo da ukaže na božansku podršku koju vlast ima.
Rukuju se čak i božanstva
Fotografija prikazuje reljef na kome se rukuju dve boginje – Hera i Atena. Reljef koji se danas čuva u muzeju Akropolis u Atini, nastao je nakon Peloponeskih ratova, krajem petog veka pre nove ere. Posvećen je prijateljstvu Atine i Samosa, grada države u Jonskom moru čiji je zaštitnik bila boginja Hera. Mada u prethodnim decenijama i sam u ratu sa Atinom, Samos je ostao deo Delskog saveza, lojalan Atini i nakon poraza od Sparte, o čemu govori inskripcija ispod prizora rukovanja.
Danas postoje brojni varijeteti i načini rukovanja u različitim kulturama. Već dugo je poznato da se, isto tako, putem rukovanja prenose i različite zaraze. Između ostalih mikroorganizama, sa ruku na ruke se prenosi i novi koronavirus, koji se najčešće širi putem zaraženih kapljica i ume dugo da živi na ljudskoj koži. To je dovelo do toga da se u osvit pandemije masovno, širom sveta, uz pranje ruku sapunom (kao dobrog načina da se šansa od zaraze prepolovi) savetuje izbegavanje rukovanja.
Ispostavlja se da to nije sasvim lako. Možda ste i sami primetili kako odsustvo rukovanja ponekad predstavlja pravi izazov i čini susrete sa ljudima “neslanim”. Kako biste ih osolili, u uslovima epidemije možete se okušati sa alternativnim gestom, naklonom ili kakvom drugom srdačnom porukom. Izvorno njušenje u najmanju je ruku nezahvalno.
Tekst: Slobodan Bubnjević
Fotografija: Acropolis Museum – Wikimedia Commons