Iako su u borbi za prevlast nad narodnim nezadovoljstvom islamisti usvojili mnogo toga od svojih levičarskih rivala, gde god su došli na vlast zbrisali su levicu sa političke scene. U potrazi za formulom koja će joj omogućiti „političko uskrsnuće“ u novoj relanosti, muslimanska levica se razjedinila, a neke ekstremno leve organizacije se bore za „pravednije društvo“ zajedno sa nasilnim islamističkim grupama.
Marksistička Revolucinorana narodnooslobodilačka partija – Front, čiji su pripadnici nedavno zarobili a potom i ubili turskog državnog tužioca Mahmeta Selima Tiraza jer nije javno saopštio imena policajaca koji su odgovorni za smrt petnaestogodišnjeg Bekina Elvana, učesnika masovnih protesta u Istanbulu u leto 2013. godine – jedna su od mnogobrojnih ilegalnih organizacija ekstremne levice, nastalih nakon raspada radničkog pokreta u Turskoj osamdesetih godina prošlog veka. Od kako je tursku Komunističku partiju osnovala mala grupa turskih socijalista u Bakuu 1920. godine, učešće levih ideja u državnoj politici kulminira nakon vojnog puča 1960. kada je vojna hunta donela ustav za koji mnogi ocenjuju da je, paradoksalno, najliberalniji u savremenoj turskoj istoriji.
Tada su legalizovani sindikati, kao i levičarske publikacije, a Turska radnička partija (TIC), nova krovna organizacija za razne levičarske grupe koja se zalagala za agrarnu reformu i za prava kurdske manjine, 1965. godine je osvojila 15 poslaničkih mandata, što je izborni uspeh koji nikad nije ponovila. Organizaciona moć tadašnje levice da u kratkom roku mobiliše ogroman broj simpatizera završava na način koji joj je i omogućio uspon – novim vojnim pučom 1980. godine, nakon koga je većina levičara dospela u zatvor, ili pobegla u inostranstvo, uglavnom u Nemačku i Francusku.
Poraz levice je imao za posledicu podelu na mnoštvo usitnjenih i ideološki suprotstavljenih grupa, koje su bile spremne da upotrebe silu ne samo protiv države, već i u međusobnim obračunima. I pored pokušaja devedestih godina da radnički pokret oživi formiranjem narodnih komiteta i skupština, posebno među gradskom sirotinjom, u borbi za socijalnu jednakost, veća prava mladih i žena, ali i eliminisanje organizovanog kriminala, danas je turska levica tek sporadično prisutna na univerzitetima i među sindikatima. Najveći broj njenih organizacija se prema važećim turskim zakonima, naročito onim koji su usmereni na borbu protiv terorizma i koji su izuzetno rigorizni, tretiraju kao militantne organizacije čije delovanje predstavlja opasnost za stabilnost države.
Borba za prevlast nad nezadovoljnima
Uspon levice u savremenoj istoriji država sa većinskim muslimanskim stanovništvom datira još od boljševičke revolucije, kada je novo sovjetsko rukovodstvo u borbi protiv „zapadnog imperijalizma“ nalazilo saveznike i u radikalnim islamistima.
Pojedini levičarski teoretičari tumačili su delove Kurana kao nomadski oblik kolektivnih sredstava za proizvodnju, a islamske koncepte „ijma“ (konsenzus), „zakat“ (dobrotvorne donacije), i „adala“ (pravda) kao temelje društva socijalne jednakosti, dok je džihad predstavljan kao oblik antiimperijalističke borbe. U sada već bivšim Demokratskoj Republici Avganistan i Narodnoj Demokratskoj Republici Jemen, u školskim udžbenicima islam je tretiran kao oblik ranog socijalizma. Slična sinteza islamske tradicije i modernog državnog socijalizma bila je delimično prisutna i u šest muslimanskih republika Sovjetskog Saveza.
Tokom Hladnog rata nacionalizam postaje glavni politički zamajac u islamskom svetu, a šezdesetih godina prošlog veka odnos snaga između levičarskih i islamskih partija je bio gotovo izjednačen. Islamisti su mnogo toga usvojili od levičarskih rivala: antiimperijalističku retoriku, sistem socijalne reforme, centralizovanu partijsku organizaciju kao što je primerHezbolaha u Libanu, šiitske kopije organizacionog i vojnog ustrojstva vijetnamske Komunističke partije, a nakon toga i kritiku globalizacijekao mehanizma za ekonomsko i kulturno porobljavanje. Istovremeno, komunisti i islamistički pokreti su u tom periodu bili na ivici vojnog sukoba, a težnja Saudijske Arabije da se suprotstavi Naserovom Egiptu i sovjetskom uticaju na celom Bliskom Istoku je 1960. dovela do osnivanja Islamske svetske lige kao antisocijalističkog saveza koji su finansirali Rijad i Vašington.
U borbi za političku prevlast u kojoj su obe strane nastojale da profitiraju na ideologije nezadovoljstva, presudna je bila revolucija u Iranu 1979. Pobedi islamista je donekle doprinela i prethodna politika Mohameda Reze Pahlavija, koja se brutalno obračunavala sa sve jačom iranskom levicom, dok je, istovremeno, islamistička opozicija u velikoj meri tolerisana. Jedan od prvih poteza nove islamske vlasti nakon prevrata u Iranu je bio konačni obračun sa komunistima, u kome su uništena cela sela koja su važila kao uporišta „crvenih“. Danas, Islamska Republika Iran negira i kapitalizam i marksizam, ali je prema mišljenju analitičara u njenom traženju „trećeg puta“ veoma vidljiv levičarski uticaj u socijalnim idejama o smanjivanju jaza između siromašnih i bogatih i zahtevima za ekonomski pravednijim društvom.
Slično Iranu, gde god su islamisti došli na vlast, zbrisali su levicu sa političke scene i postali glavna, ili jedna od vodećih političkih snaga u Palestini, Libanu, Sudanu, Egiptu, Alžiru, Avganistanu, Turskoj, Maliju, Tadžikistanu… U Sudanu gotovo da nije ostalo ništa od snage Komunističke partije koju je tokom šezdesetih godina podržavala većina birača, pre svega zbog njenog vođe AbdelaHaleka Mahdžuba koji je pokušavao da pronađe nacionalističku formulu za marksizam. Madžhub je odbacio i kineski i sovjetski model i mada je bio ateista, zalagao se za slobodu veroispovesti. Nakon što je pogubljen tokom vojnog puča, njegovi naslednicu su na prvim demokratskim izborima po obaranju vojne vlasti jedva prešli cenzus, a radikalnim zalaganjem za ateizam sve više su gubili članstvo koje je masovno prelazilo u tabor islamista.
Radikalna formula za političko uskrsnuće
U kojoj meri je levica marginalizovana u muslimanskom svetu pokazali su i ishodi „arapskog proleća“. Tako je u Maroku, tokom protesta 2011. narodno nezadovoljstvo najbolje iskoristila desničarska stranka „Pravda i razvoj“, koja je i osvojila vlast na izborima krajem iste godine obećanjima da će suzbiti korupciju i zaustaviti sve veće socijalno raslojavanje. Istovremeno, levičarski USFP (Socijalistička unija narodnih snaga)je na osnovu istih obećanja obezbedio svega 39 od 395 poslaničkih mesta u marokanskoj skupštini.
U Tunisu, „kolevci arapskog proleća“, koji je uprkos političkoj nestabilnosti i teškoj ekonomskoj situaciji uspeo da izbegne postrevolucionarnu sudbinu Egipta, Sirije ili Libije, levičarska opoziciona partija Narodni front povukla se u februaru 2013. iz parlamenta nakon ubistva njenog lidera Ben Aida i pozvala na masovne proteste koje je odmah podržala unija sindikata. Ali na prošlogodišnjim izborima pobedu je izvojevala vodeća sekularna stranka „Poziv Tunisa“, čijeg lidera, dugogodišnjeg političara i aktuelnog tuniskog predsednika Beži Kaid Esebesija levičari optužuju da nije iskoristio revolucionarnu energiju da raskine sa neolibaralnom politikom koja je, tvrde, i dovela do revolucije. Dok zapadni analitičari doživljajavju aktuelnu vladu kao šansu da se Tunis končano dokopa demokratije, levičari u toj zemlji se pribojavaju da će doći do radikalizacije u korist pobornika islamskog fundamentalizma.
Poraz levice u muslimanskom svetu koja je, makar načelno, zastupala ekonomsku pravdu u borbi protiv imperijalističkih težnji i socijalnu jednakost u društvu, ali i odvajanje religije od države i ukidanje diskriminacije protiv žena i manjina, uslovio je i podele u njenim redovima oko odnosa prema političkom islamu. Podrška maoista Al Kaidi u Avganistanu „u zajedničkoj borbi protiv imperijalizma“, u poslednjoj deceniji postaje formula „političkog uskrsnuća“ i za neke druge ekstremno leve organizacije. One sklapaju saveze sa nasilnim islamističkim grupama u borbi za „pravednije društvo“, zasnovano na verskom i političkom jednoumlju, potčinjavanju žena, diskriminaciji manjina i surovim smrtnim kaznama nad onima koje smatraju otpadnicima.
Vladimir Adonov
broj 116, april 2015.