Stočarska gazdinstva raspolažu daleko najvećim površinama u Vojvodini, dok su najmalobrojniji povrtari koji imaju preko 13,5 puta manje poljoprivrednog zemljišta od stočara. I pored toga, stočarstvo je najneproduktivnije, a povrtarstvo je među poljoprivrednim delatnostima sa najvećim učinkom u pokrajini. Najvredniju imovinu imaju gazdinstva koja se bave svinjarstvom i živinarstvom, dok su ratari najzastupljeniji ne samo u Vojvodini, već u celoj Srbiji.
Prosečna veličina poljoprivrednog gazdinstva u Vojvodini se uvećala u poslednjih nekoliko godina za više od tri puta, na oko 21,4 hektara. To je, međutim, preko 24 puta manje od prosečne veličine poljoprivrednog imanja u Slovačkoj, gde ona iznosi 524,8 hektara. Slovačka dominira po ovom pokazatelju u Evropskoj uniji, zbog velikog broja gazdinstava koja raspolažu u proseku sa oko 1.200 hektara obradivog zemljišta. Istovremeno, u Slovačkoj je čak 95% korišćenog poljoprivrednog zemljišta zakupljeno, dok je u Srbiji taj procenat manji od trećine, a u Vojvodini je u zakupu 44% obradivih poljoprivrednih površina.
Stočarska gazdinstva imaju najviše zakupljenog zemljišta, skoro 55% u Srbiji i preko 81% u Vojvodini. U pokrajini, ova gazdinstva raspolažu u proseku sa 7,4 uslužnih grla, pri čemu je stočarstvo najviše zastupljeno u Severnobačkom a najmanje u Južnobačkom okrugu, navodi se u analizi Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu u održivosti gazdinstava u Vojvodini na osnovu njihove produktivnosti.
Istraživanje je obuhvatilo 530 gazdinstava, među kojima preovlađuju ona koja se bave ratarstvom. Pored njih, obrađeni su podaci za gazdinstva u još šest delatnosti: povrtarstvo, voćarstvo i vinogradarstvo, mlečno govedarstvo, stočarska proizvodnja, svinjarstvo i živinarstvo, kao i mešovita biljna i stočarska proizvodnja. Na osnovu prikupljenih podataka, analizirani su osnovni proizvodni kapaciteti posmatranih gazdinstava, produktivnost radne snage i zemljišta.
Ratarstvo najraširenije
Rezultati pokazuju da stočarska gazdinstva u Vojvodini, pored toga što imaju najviše zemljišta u zakupu, raspolažu i najvećim površinama, sa oko 38 hektara u proseku. Veće površine od pokrajinskog proseka imaju još samo ratari, a najmanje parcele poseduju uzgajivači povrća, svega 2,8 hektara u proseku, odnosno preko 13,5 puta manje od prosečnih površina u stočarskoj proizvodnji.
Ovakva srazmera je očekivana, objašnjava se u istraživanju, imajući u vidu da stočarska gazdinstva pored uzgoja stoke organizuju i proizvodnju stočne hrane, što po pravilu zahteva veće površine. Takođe, ona imaju pravo prečeg zakupa poljoprivrednog zemljišta u odnosu na druge tipove gazdinstava, kako bi mogla u potpunosti, ili bar većim delom da obezbede stočnu hranu iz sopstvene proizvodnje.
Gazdinstva koja se bave ratarstvom su najzastupljenija u Vojvodini kao i u celoj Srbiji i u velikoj meri utiču na ostvarene rezultate u poljoprivredi. Ratari u pokrajini imaju u proseku više od 27 hektara zemljišta, dok je ukupna vrednost njihove imovine nešto manja od 180.000 evra. Nasuprot tome, uzgajivači povrća su najmalobrojniji i imaju najmanju vrednost imovine, ukupno ispod 40.000 evra, Ipak, reč je o vrlo intenzivnoj proizvodnji, što može pozitivno uticati na uspešnost poslovanja, napominje se u studiji. Najvredniju imovinu imaju gazdinstva koja se bave svinjarstvom i živinarstvom, preko 188.000 evra, a među gazdinstvima sa većom vrednošću imovine je i mlečno govedarstvo, gde ona iznosi skoro 170.000 evra.
Voćari angažuju najviše radnika
Najveći utrošak radne snage zabeležen je kod gazdinstava voćarsko-vinogradarskog tipa, a najmanji kod mešovitih gazdinstava. Imanja na kojima se uzgaja povrće ostvaruju najveću godišnju dodatu vrednost po radniku, približno 54.000 evra, dok je ona najmanja u stočarstvu, ispod 16.000 evra. Ovolika razlika proističe iz činjenice da je povrtarstvo vrlo intenzivna delatnosti koja iziskuju angažovanje značajno većeg broja radnika u odnosu na ekstenzivniju stočarsku proizvodnju, što svakako utiče i na ostvarene rezultate.
Kada se produktivnost izrazi preko neto dobiti po neplaćenoj radnoj snazi, odnosno nosiocu gazdinstva i članovima njegovog domaćinstva, primetno je da voćarsko-vinogradarska gazdinstva imaju najbolji rezultat u iznosu od približno 106.000 evra, a mešovita gazdinstva najlošiji, manje od 16.000 evra. Voćarsko-vinogradarska gazdinstva su visoko intenzivna i imaju najveći utrošak rada od svih pomenutih gazdinstava. Međutim, na ovim gazdinstvima, za razliku od većine drugih, preovlađuje plaćena radna snaga u odnosu na rad članova domaćinstva.
Produktivnost radne snage se može izraziti i preko vrednosti proizvodnje i bruto dobiti kao pokazatelja ostvarenih rezultata. Prema prvom pokazatelju, gazdinstva koja se bave svinjarstvom i živinarstvom imaju najbolje ostvarene rezultate. Naime, ova gazdinstva ostvaruju vrednost proizvodnje veću od 64.000 evra godišnje po radniku.
S druge strane, gazdinstva koja se bave stočarstvom imaju najnižu produktivnost i prema ovom pokazatelju, ispod 25.000 evra godišnje po radniku. Najveću bruto dobit po radniku takođe ostvaruju poljoprivrednici koji se bave svinjarstvom i živinarstvom, približno 32.000 evra, dok mešovita gazdinstva imaju najmanju vrednost ovog indikatora, oko 16.700 evra.
Produktivnost zemljišta najveća u povrtarstvu
Kada se meri produktivnost zemljišta, poljoprivrednici u povrtarstvu su najproduktivniji, sa vrednošću proizvodnje po hektaru od preko 20.000 evra, odnosno ostvaruju više od 15.000 evra bruto dobiti po hektaru. To pokazuje da ova gazdinstva uspevaju da ostvare dobre rezultate, uprkos tome što raspolažu relativno malim površinama zemljišta.
Gazdinstva koja se bave stočarstvom beleže, sa druge strane, najlošije pokazatelje produktivnosti zemljišta. Naime, ova gazdinstva, imaju u proseku nešto preko 1.000 evra vrednosti proizvodnje po hektaru, odnosno oko 700 evra bruto dobiti po hektaru.
Istraživanje jasno pokazuje da gazdinstva koja se bave intenzivnijom proizvodnjom, kao što su povrtarstvo, voćarstvo i vinogradarstvo, svinjarstvo i živinarstvo ostvaruju bolju ukupnu produktivnost. To znači da su ova gazdinstva uspešnija, da imaju profitabilniju proizvodnju, a time i da su ekonomski održivija. S druge strane, gazdinstva koja se bave stočarstvom, imaju najlošije indikatore produktivnosti i realno su manje ekonomski održiva.
Maja Đurić
Biznis & finansije, broj 199/200, jul/avgust 2022.
Foto: Iva Rajovic, Unsplash