Za razliku od velikog broja kompanija, uključujući i one u SAD, koje su zatečene Trampovom produktivnošću u potapanju svetske trgovine, kineska preduzeća već godinama intenzivno treniraju kako da se odbrane od posledica trgovinskog rata, utirući put ka otcepljenju od američke privrede. U ovom nadigravanju dve najveće svetske sile, Kina će verovatno bolje proći od većine drugih zemalja, koje će biti primorane na „igranku bez prestanka“, kalkulišući na čiju će stranu shodno uočenim prilikama i neprilikama.
Ako je Kina uspela da ujedini sadašnjeg i prethodnog predsednika SAD u uverenju da ona predstavlja najveću pretnju po američku dominaciju u svetu, onda su šefovi Bele kuće poslužili kao katalizator kineskim kompanijama da steknu kondiciju u neprestanom iznalaženju novih načina kako da preskoče rovove koje kopa američka administracija po međunarodnoj trgovini.
Trgovinski rat značajno je povećao troškove povezane sa direktnim izvozom robe iz Kine u Sjedinjene Države. Da bi opstala i ostala konkurentna, kineska preduzeća su bila primorana da diversifikuju svoje lance snabdevanja i potraže nova izvozna tržišta. U početku su mnoge kineske kompanije nastojale da zaobiđu američke carinske barijere premeštanjem delova svoje proizvodnje u treće zemlje. Na taj način su mogle legalno da dobiju novu oznaku zemlje porekla i time izbegnu dodatne carine prilikom izvoza na američko tržište.
Ovaj trend je već bio podstaknut rastućim troškovima rada u Kini i jačanjem domaće konkurencije, ali je trgovinski rat značajno ubrzao taj proces. Od 2017. godine, usled tarifa na kinesku robu, udeo kineskog izvoza namenjenog SAD je opao sa oko 20% na manje od 15%. Ali, veliki deo te trgovine je preusmeren preko trećih zemalja, većinom u Aziji, jer su Kinezi osnivali firme na mestima sa jeftinijim troškovima rada i do 50% u poređenju sa izdacima u sopstvenoj državi i lakšim pristupom američkom tržištu.
Što u inostranstvo, što u unutrašnjost Kine
Proizvodnju u druge zemlje najviše su izmeštale one kompanije koje su i pre zahuktavanja trgovinskog rata sa SAD gubile konkurentnost na domaćem tržištu zbog rasta plata u Kini. To su preduzeća koja posluju u radno intenzivnim sektorima, kao što su izrada odeće, obuće i sklapanje osnovnih elektronskih uređaja.
Uporedo su se uvećavale i kineske direktne investicije na novim tržištima, posebno u jugoistočnoj Aziji, gde su od 2018. do 2024. godine porasle sa 10 milijardi dolara na 24 milijarde dolara. Najveći deo tih ulaganja otišao je u Indoneziju i Vijetnam, koje su privukle 56% ukupnih kineskih investicija u ovom regionu tokom pomenutog perioda, a odmah iza njih slede Tajland (18%) i Malezija (14%). Dok Indonezija prednjači po kineskim investicijama u električne automobile tokom poslednje tri godine, Vijetnam, Tajland i Malezija su najpopularnije destinacije za ulaganja malih i srednjih preduzeća iz Kine.
Nasuprot tome, kineske kompanije u kapitalno intenzivnim sektorima poput mašinske industrije, bile su daleko manje sklone da sele proizvodnju u druge zemlje, zbog svojih složenih lanaca snabdevanja i ogromnog obima prodaje na domaćem tržištu. Ova preduzeća primenila su drugačiju taktiku, premeštajući proizvodnju u unutrašnjost Kine, u manja mesta koja imaju zadovoljavajuću infrastrukturu i relativno kvalitetnu radnu snagu, a ukupni troškovi poslovanja su znatno niži u poređenju sa najvećim industrijskim centrima u zemlji.
Firme je na ovakve odluke podsticala i država, kroz mere za ravnomerniji regionalni razvoj, poput subvencija, poreskih olakšica, jednostavnijih procedura za dobijanje dozvola, osiguravanja potrebne radne snage i drugih mehanizama za smanjenje troškova poslovanja.
Pojas oko G-7
Pored preseljenja proizvodnje, kineska preduzeća su krenula u potragu za novim izvoznim tržištima kako bi smanjila svoju zavisnost od Sjedinjenih Država, okrenuvši se Evropi, Jugoistočnoj Aziji, Africi i Latinskoj Americi. Usled toga, značaj američkog tržišta u strukturi kineskog izvoza opadao je svake godine, dok se trgovina između Kine i zemalja u razvoju stalno širila.
U prethodne dve godine, samo oko 30% kineskog izvoza bilo je namenjeno razvijenim ekonomijama G-7 u odnosu na 48% početkom ovog veka. Istovremeno, izvoz na tržišta u razvoju i zemlje uključene u inicijativu „Pojas i put“ (BRI) je naglo porastao. U 2024. godini, samo izvoz automobila iz Kine u zemlje BRI premašio je 136 milijardi dolara, što je povećanje od preko 16% u odnosu na prethodnu godinu. Kina je postala glavni trgovinski partner u više od 150 država, a prošle godine, zemlje koje učestvuju u inicijativi „Pojas i put“ po prvi put su činile preko 50% ukupne vrednosti u kineskoj spoljnotrgovinskoj razmeni.
U nastojanju da se što više otarase američkog pritiska, kineska preduzeća su tražila i nova tržišta za nabavku kritičnih roba i tehnologija. Primera radi, nakon uvođenja kontra carina na američke poljoprivredne proizvode kao što je soja, kineski uvoznici, i državni i privatni, brzo su se okrenuli dobavljačima u Brazilu i Argentini. Kina je 2024. godine bila glavna destinacija za soju iz Brazila, sa udelom od preko 73% u ukupnom brazilskom izvozu ove poljoprivredne kulture.
Najveći šamar američkim ciljevima
Najdalekosežnija promena u kineskoj privredi koju je izazvao trgovinski rat i verovatno najveći šamar američkim ciljevima zbog kojih je on najpre i pokrenut, odigrala se u razvoju naprednih tehnologija. Usled sve većih ograničenja koja je američka administracija nametala kineskim visokotehnološkim kompanijama, ovaj sektor se vrlo brzo mobilisao da kroz istraživanja i razvoj dostigne što veći stepen autonomije i osigura domaće alternative u ključnim sektorima kao što su softver, operativni sistemi i veštačka inteligencija.
Kina je ulagala milijarde dolara u razvoj sopstvene industrije poluprovodnika, razvijajući napredne čipove, superračunare i programe za veštačku inteligenciju koji se takmiče sa proizvodima američkih giganata, kao što su Nvidia, AMD i Intel. Pored širenja postojećih, na tržištu su se pojavile i mnoge nove firme za osmišljavanje i proizvodnju čipova, koje su dobile finansijsku podršku iz državnih i privatnih izvora kako bi zamenile komponente proizvedene u SAD domaćim tehnologijama.
Primera radi, vodeći kineski proizvođač čipova za veštačku inteligenciju Cambricon Technologies i kompanija za dizajniranje procesora Loongson Technology, objavili su u svojim prošlogodišnjim finansijskim izveštajima da je njihovo poslovanje sada gotovo potpuno nezavisno od tržišta SAD i američkih tehnologija.
Samodovoljnost, ali ne i samoizolacija
Uporedo sa ciljem da dostigne što veći stepen tehnološke samodovoljnosti, Kina nastoji da spreči izolaciju svojih tehnoloških kompanija kroz nova partnerstva. Tako ograničenja na zapadnim tržištima, Huawei pokušava da nadoknadi zajedničkim projektima sa lokalnim telekomunikacionim operaterima u Africi i na Bliskom istoku radi implementacije 5G mreže.
U sektoru poluprovodnika, uprkos sve većem pritisku Sjedinjenih Država, kineska preduzeća pronalaze nove partnere na Tajvanu, u Južnoj Koreji i Japanu. Kina igra na zajedničke interese i koristi koje bi države u regionu mogle da ostvare ako bi se povezale u „deamerikanizovanu“ tehnološku mrežu.
Sada se postavlja pitanje koliko će kineska preduzeća moći da nastavi sa ovakvim strategijama u situaciji kada je Tramp udario po celom svetu upravo zato da bi ga primorao da se prikloni SAD i izoluje Kinu. U ovom nadigravanju dve najveće svetske sile, Kina će verovatno bolje proći od većine drugih zemalja, koje će biti primorane na „igranku bez prestanka“, kalkulišući na čiju će stranu shodno uočenim prilikama i neprilikama.
Vladimir Adonov
Biznis & finansije 233, maj 2025.
Foto: joophoek, Depositphotos