Ministri trgovine zemalja Evropske unije sastali su se u utorak 2. februara kako bi raspravili pozitivne i negativne posledice odobravanja statusa tržišne ekonomije Kini. Najvećoj svetskoj ekonomiji sticanje ovog statusa u interesu je zbog toga što bi se u tom slučaju prestale primenjivati antidampinške tarife na uvoz kineske robe, čime bi ona postala još jeftinija, dok bi roba proizvedena u Evropskoj uniji izgubila na konkurentnosti.
Status centralno planirane ekonomije Kini je dat prilikom pristupanja Svetskoj trgovinskoj organizaciji (World Trade Organisation – WTO), 2001. godine. Zbog veličine ove zemlje i opsega trgovinskih odnosa, njenu globalnu važnost nije bilo moguće ignorisati, stoga je bilo nužno primanje u WTO, no istovremeno, kako bi zaštitile domaće proizvodnje, SAD i EU su nametnule antidampinške tarife na jeftinu kinesku robu. U decembru 2016. godine ističe petnaestogodišnji rok za priznavanje Kine kao tržišne ekonomije.
Centralno planiranje ili tržište?
Tada je WTO konstatovao kako se Kina ne može smatrati tržišnom ekonomijom već centralno planiranom zbog brojnih državnih subvencija domaćoj industriji koje su snižavale cene i troškove proizvodnje. Zbog toga je WTO u pristupni sporazum Kine implementirao odredbu prema kojoj se ona treba smatrati centralno planiranom ekonomijom narednih 15 godina.
Premda je 90 zemalja poput Australije, Novog Zelanda, Saveza država jugoistočne Azije [ref]ASEAN čine Bruneji, Indonezija, Kambodža, Laos, Malezija, Mianmar, Filipini, Singapur, Tajland, Vijetnam[/ref]već priznalo Kini status tržišne ekonomije, tome se i dalje protive njeni najveći trgovinski partneri – Sjedinjene Američke Države, Evropska unija i Japan. U poslednjoj godini važenja ove odredbe, tema je ponovo došla na dnevni red. Prema kineskom tumačenju sporazuma, u decembru tekuće godine njoj bi se automatski trebao priznati status tržišne ekonomije, no tome se protive evropski industrijalci i zemlje evropskog Juga.
Status tržišne ekonomije važan je jer određuje način na koji se ocenjuje damping, odnosno prodaja robe po ‘nepravedno’ niskim cenama. Kod tržišnih ekonomija, pokazatelj dampinga je ako je izvozna cena nekog proizvoda niža od cene na domaćem tržištu. U slučaju Kine domaće cene ne smatraju se odgovarajućim kriterijumom. Njene izvozne cene upoređuju se stoga sa domaćim cenama neke druge zemlje – u nedavnom slučaju oko nerđajućeg čelnika izabrane su bile Sjedinjene Države. Kritičari takvog sistema smatraju da je nepravedan prema Kini, jer su troškovi rada u SAD očito viši, a američki proizvođači, suočeni sa kineskim konkurentima, skloni su naduvavati procene cena. Evropska komisija imala je početkom januara 28 otvorenih istraga zbog dampinga, od kojih se 16 odnosilo na Kinu, iako neke od njih uključuju i druge zemlje. Od 69 antidampinških carina na snazi, samo 17 nije usmereno protiv Kine. Carine do 65 posto nametnute su na niz proizvoda, od čelika do solarnih ploča, piše HINA.
Tri opcije Evropske komisije
Na sastanku održanom u utorak Evropska komisija predstavila je ministrima tri moguće opcije na temelju kojih bi zemlje članice trebalo da donesu odluke o tome protive li se ili prihvataju odobravanje Kini statusa tržišne ekonomije. Sve tri opcije koje je ponudila Komisija svode se na promenu evropske legislative kako bi se ekonomije zemalja članica što bolje prilagodile povoljnijem položaju kineskih roba u Evropi u budućnosti.
Prva opcija podrazumeva nastavak nametanja antidampinških cena ako se dokaže da je roba iz ne-EU zemalja u Uniju uvezena po dampinškim cenama, čime šteti domaćim ekonomijama. Druga ponuđena opcija je jednostavna promena antidampinške zakonske regulative micanjem Kine sa popisa zemalja koje nemaju tržišnu ekonomiju. Ova opcija, prema konzervativnim početnim procenama EK koštala bi EU između 63.600 i 211.000 radnih mesta, ako se u obzir uzmu radnici u sektorima zaštićenim antidampinškim tarifama (npr. čeličane, keramika, industrija papira, tekstilna industrija isl).
Udruženje evropskih industrijalaca AEGIS međutim izrazito se protivi ovoj proceni EK, smatrajući je površnom i pogrešnom jer se temelji na uvažavanju samo trenutno postojećih anti-dampinških tarifa, no EU je već u proceduri nametanja novih ovakvih tarifa, a dodatne su planirane za skoru budućnost. Njihov cilj je zaštita još 100.000 radnih mesta u EU, no i to je tek početak jer je iz kineskog novog petogodišnjeg plana jasno da ta zemlja planira penetraciju u nove industrije u EU koje bi na kraju mogle dovesti do gubitka milion evropskih radnih mesta.
Treća opcija koju je EK ponudila ministrima sadrži kombinaciju osiguravanja postojećih antidampinških cena, nametanje novih sa ciljem zaštite pojedinih industrija i nametanje drugih zakonskih mera za zaštitu evropske proizvodnje.
Kao jedan od važnijih argumenta u raspravi o posledicama ove odluke za Evropsku uniju, navodi se i istraživanje koje je sproveo Institut za političku ekonomiju sa sedištem u Washingtonu u SAD. Prema tom istraživanju, antidampinške mere koje su trenutno na snazi, pokrivaju oko 5 milijardi evra uvoza i osiguravaju 30 posto višu cenu kineske robe. Ukidanjem tih mera, EU očekuje povećanje uvoza od 71 do 140 milijardi evra godišnje. To bi uzrokovalo trgovački deficit što bi dovelo do pada evropskog BDP-a za oko 114.1 i 228 milijardi evra u prvih pet godina od ukidanja antidampinških tarifa što bi pak dovelo do trajnog gubitka između 1,7 (direktni gubici) do 3,5 (kooperanti) miliona radnih mesta u Evropi. Ekonomije koje bi najviše izgubile ovime su Bugarska, Rumunija i Mađarska.