Socijalistički Vijetnam, koji je svojom specifičnom tranzicijom pomalo neočekivano ušao u društvo najbrže rastućih svetskih privreda, možda je reformska karta na koju će zaigrati i Severna Koreja. U Vijetnamu se strani investitori utrkuju da otvore svoje fabrike, ali zbog visoke korupcije „curi“ čak do 40% uloženog novca.
Nasuprot većini zapadnih analitičara, azijski komentatori prilika u Severnoj Koreji skloniji su da najnovije nuklerane pretnje Pjongjanga tumače kao psihološku „injekciju ponosa“ sopstvenom stanovništvu, u situaciji kada škrte ali ipak vidljive reforme predstavljaju svojevrsno priznanje ekonomskih teškoća i neminovnost da, kao i Kina sedamdesetih godina prošlog veka, i poslednji bastion „tvrdokornog komunizma“ zakorači u promene. Kao dokaz za takav stav navode se reforme koje su još pre nekoliko godina počele na „mala vrata“ da uvode kapitalizam u poljoprivredu, u vidu značajno većeg broja privatnih seoskih gazdinstva, kojima je dozvoljeno da do trećine svojih prinosa prodaju na slobodnom tržištu. Severna Koreja je sa Kinom prošle godine uspostavila zonu slobodne trgovine, dok je u Singapur poslala mlade stručnjake sa ciljem da se osposobe za poslovanje sa stranim investitorima. Štaviše, otvorila je i prvi privatni fakultet na kome studenti uče pravila moderne tržišne ekonomije. Gotovo po inerciji zastupa se mišljenje da će dalji put reformi neminovno slediti kineski model, ali upućeniji analitičari ocenjuju da je za Pjongjang Kina „previše zapadno orijentisana“, te da mu je mnogo prihvatljiviji način na koji je to uradio Vijetnam, koji se uspešno otvorio prema „svetskoj pijaci“ ne odričući se kulta Ho Ši Mina, isticanja vojne pobede nad SAD i nacionalnog ponosa.
Dodatno, ekonomske reforme i privredni razvoj Vijetnama bili su veoma specifični. Vlasti su prvo liberalizovale poljoprivredu, pa porodični biznis, da bi konačno tržišne promene uvele i u sektor velikih preduzeća. Onda su se okrenuli i svetskoj „pijaci“, i uspešno privukli strane investitore – od nakadašnjeg neprijatelja SAD, preko EU, Australije i Japana, pa do zemalja brzorastućih ekonomija i onih manje uspešnih koje su zainteresovane za saradnju, poput Kube. Zahvaljujući reformama, Vijetnam se sa prosečnim rastom između 7 i 8% tokom nešto više od dve decenije uvrstio među zemlje sa najbržim rastom. a prema prognozi američke banke „Goldman Saks“ u 2025. dostići će poziciju 17. svetske privrede, uz nominalni BDP od 436 milijardi dolara i BDP po glavi stanovnika od 4.357 dolara.
Vijetnam je 2007. primljen u Svetsku trgovinsku organizaciju, a danas polovinu svega što proizvede izvozi, od čega dve trećine u Sjedinjene Države. Nekadašnje prepoznatljive ulične vizure koje su sačinjavale kolibe, kuhinje na otvorenom i prašnjavi putevi, nisu više jedino lice ove zemlje. Provincija Ha Tinh, koja poseduje najveće količine rude gvožđa, poslednjih godina doživljava građevinski rast bez presedana. Tu je i obećavajuća hemijska industrija ali i veoma razvijen rudarski sektor koji je od početka 2012. zaštićen uredbom kojom se zabranjuje izvoz pojedinih ruda, da bi se na taj način pomogla lokalna teška industrija. Sve u svemu, vijetnamsko tržište karakteriše izraženi državni monopol, lagana rastuća privatna preduzeća, posebno u delatnostima manjeg rizika i izraziti rast srednjih i malih kompanija.
Jeftiniji od Kine
Slobode koje su se odjednom pojavile dovele su do generalnog porasta standarda. Prvi supermarketi u Vijetnamu bili su toliko ekskluzivni da su u njima mogli da pazare samo najbogatiji. Sada su predgrađa većih gradova okružena grinfield investicijama, a strani kapital se utrkuje u ulaganju. U krugu od 150 kilometara oko grada Ho Ši Mina (nekadašnjeg Sajgona) smešteno je na stotine fabrika koje su otvorili Nemci, Italijani, Amerikanci i investitori iz Južne Koreje. Država je o svom trošku izgradila industrijske parkove i stranim ulagačima uredila kompletnu infrastrukturu. Građevinsko zemljište u ovim zonama može se uzeti u koncesiju na 49 godina, a za 10.000 kvadrata treba jednokratno uplatiti 300.000 evra. Mnogi svetski proizvođači u Vijetnamu samo prave ili sklapaju proizvode po unapred utvrđenim modelima, i potom organizuju distribucuju u Evropu i Ameriku.
Vijetnam je odavno postao atraktivna alternativa Kini kada se radi o jednostavnim manufakturnim poslovima. Cena rada je vrlo jeftina, minimalna plata iznosi oko 80 dolara, dok je sto dolara, za koliko se, na primer, radi u fabrikama nameštaja, smatra solidnom zaradom. U pogonima stranih proizvođača je zaposleno između 1000 i 1500 ljudi. Povoljne su i komunalije, pa je njihov trošak i do 70% manji nego u Evropi. Cene struje i nafte su takođe niže, kao i razna poreska opterećenja, a država je uvela i direktne novčane stimulacije kojima subvencioniše izvoznike. Kao primer stimulativnog poslovnog ambijenta, vijetnamska vlada često navodi kompaniju „Kenon“, koja je 2001. u toj državi otvorila najveću fabriku štampača na svetu.
Prerađivačka industrija, informatičke tehnologije i visokotehnološka industrija sada čine veliki i brzorastući deo ekonomije Vijetnama. Mada je ova zemlja relativni novajlija u naftnoj industriji, trenutno je treći po veličini proizvođač nafte u jugoistočnoj Aziji. Broj onih koji žive sa manje od dolara dnevno značajno je smanjen, a stopa relativnog siromaštva sada je niža u odnosu na Kinu, Indiju i Filipine, s obzirom da je među 87 miliona stanovnika stopa nezaposlenosti svedena na 2,3%. Međutim, nakon izbijanja globalne finansijske krize, situacija se pogoršala i na vijetnamskom tržištu. Inflacija raste, a plate se smanjuju. Posrnulo je i tržište nekretnina, pa mnoge porodice danas otplaćuju kredite za kuće koji uveliko premašuju cenu po kojoj mogu da se prodaju. Poskupelo je i školovanje, kao i zdravstvene usluge. Akademske titule se često kupuju ili dodeljuju elitnijim partijskim članovima.
Udar na srednju klasu
Kriza u prvom redu pogađa pripadnike srednje klase, za koje pojedini analitičari upozoravaju da im preti „slom“ i pre nego što su stigli da se odomaće na novoj socijalnoj poziciji. Prošle godine Vijetnam je ostvario manji privredni rast u odnosu na prethodne godine, od oko 5%. Privredna aktivnost je naglo usporila, zbog čega su postignuti najlošiji ekonomski rezultati u poslednjih 13 godina. U odnosu na situaciju u mnogim razvijenijim privredama, koje su ušle u recesiju, privredni rezultati su i dalje dobri, ali manji od očekivanih. Analitičari to obrazlažu gubicima velikog broja državnih preduzeća i prognoziraju ekonomski još težu tekuću godinu. Iako je Vijetnam uspeo da rekordnu inflaciju iz avgusta 2011. svede do kraja prošle godine na 6,8%, ona pokazuje znake ponovnog rasta. Vijetnam je, prvi put od 1993. godine, zabeležio trgovinski deficit od 284 miliona dolara. Prema podacima Međunarodnog monetarnog fonda, nominalni bruto domaći proizvod (BDP) Vijetnama je 2012. dostigao 135,411 milijardi dolara, a po glavi stanovnika u proseku 1.498 dolara. Međutim, kao i u Kini, boljitak se najmanje oseća u selima gde većina stanovništva, posebno oni najstariji, i dalje živi u veoma skromnim uslovima.
Značajna kočnica reformama je široko rasprostranjena korupcija, a prema oceni organizacije Transparency International, Vijetnam spada u sam vrh najkorumpiranijih zemalja sveta. To je u određenoj meri potvrdila i vladina agencija za praćenje i proučavanje ekonomskog upravljanja (CIEM), koja je u svom izveštaju procenila da se zbog „curenja i razbacivanja“ gubi između 20 do 40% novca koji se investira. Problem je kako stati na put mnogobrojnim „apetitima“, gde pored teške industrije privilegovanu poziciju imaju ministarstva, vojska, razna državna preduzeća i gradske uprave, a poslednjih godina korupcija se u značajnoj meri proširila i na tržišta telekomunikacija, nekretnina, ugostiteljstva, pa i maloprodaje. Mnoge od tih poslova zvanično vode privatnici, ali uz veoma moćnu političku podršku koja im omogućava da eliminišu iz igre bilo kakvu jaču konkurenciju. .
Vladimir Adonov