јун 2023

Gotovo godinu i po nakon početka rata u Ukrajini i odluke EU da zamrzne i devizne rezerve ruske centralne banke u bankama EU, niko ne zna gdje se tačno nalazi tih 300 milijardi eura, a još manje šta da se radi sa njima, ako ih jednog dana eventualno i pronađu.

Od 300 milijardi eura deviznih rezervi ruske centralne banke pohranjenih u zapadnim bankama, oko 250 milijardi eura nalazi se u EU, vjeruju u Evropskoj komisiji. EU i SAD su još prije početka rata u Ukrajini, 24. februara 2022. godine, u tišini pripremale listu ekonomskih i finansijskih sankcija, koje su trebale paralizovati rusku ekonomiju i Rusiju baciti na koljena u rekordnom roku. „Nuklearna opcija“ bila je zamrzavanje ruskih deviznih rezervi koje su se nalazile u zapadnim bankama, čija je vrijednost procijenjena na nekih 300 milijardi eura, što je oko polovine ukupnih deviznih rezervi Rusije.

Odluke o zamrzavanju su donešene na nivou EU, te SAD, Velike Britanije, Švajcarske, ali glavni efekat očekivao se od zamrzavanja na teritoriji EU, pošto se smatra da je većina tih rezervi, 200 do 250 milijardi eura u bankama unutar EU. Iako su zapadni čelnici koristili svaku priliku da u javnosti sami sebe potapšu po leđima i pohvale kako su pametni, te kako će bez ovih milijardi eura ruska ekonomija kolabirati, najdalje do ponedeljka, naknadno se pokazalo da je ustvari sve nepoznanica, od ukupnog iznosa pa do toga u kojim bankama se tačno nalaze ove pare. Za sada, EU je utvrdila gdje se tačno nalazi samo 33,8 milijardi eura ruskih deviznih rezervi.

Pare zamrznute, potraga za „zamrzivačem“

Postojeće procjene o visini ruskih deviznih rezervi pohranjenih u zapadnim bankama baziraju se na podacima ruske centralne banke, objavljenim prije početka rata u Ukrajini. Rusi, naravno, nikada nisu objavili detalje gdje su pohranjene njihove rezerve na Zapadu, pa je ekspertima EU ostalo da nagađaju. Otvoreno pitanje je i koliko su ovi objavljeni ruski podaci tačni, ili su takođe bili dio ruskih napora da kreiraju konfuziju. Rusi, naravno, koriste svaku priliku da zamrzavanje svojih deviznih rezervi pohranjenih u zapadnim bankama proglase hajdučijom, krađom i dokazom bezakonja.

Tako da se Evropska komisija našla u situaciji da je zamrznula devizne rezerve Rusije pohranjene u bankama i drugim finansijskim institucijama na svojoj teritoriji, jedino se ne zna u kome „zamrzivaču“ se tačno nalaze zamrznute milijarde. Za razliku od zvaničnika EU, bankari kao i države članice, pokazali su znatno manje entuzijazma u lovu na ruske milijarde na njihovoj teritoriji. Rezultat je da nikako ne uspijevaju da pronađu tih nekoliko stotina milijardi eura, mada ih neumorno traže, časna pionirska riječ.

Ovaj uzaludan lov na duhove u vidu ruskih deviznih rezervi, iznervirao je Evropsku komisiju koja je odlučila da ovako više ne može. Pripremajući jubilarni deseti paket ekonomskih sankcija protiv Rusije, u februaru ove godine, Evropska komisija je u nacrtu odluke uvela obavezu za sva pravna i fizička lica u EU da dostave izvještaje da li posjeduju ili kontrolišu sredstva koja spadaju u devizne rezerve ruske centralne banke. Ovi izvještaji bi se dostavljali kako nadležnim nacionalnim institucijama tako i Evropskoj komisiji, uz obavezu da ih ažuriraju svaka tri mjeseca.

Pošto je riječ o ozbiljnim stvarima, Evropska komisija je predložila da se nepoštovanje ove obaveze kažnjava drakonski, sa 10 posto ukupnog godišnjeg prihoda u slučaju pravnih lica i 50.000 eura za fizička lica. Na žalost evropskih komesara, dio o kaznama nakon žestokog protivljenja zapadnog dijela EU, na čelu sa Njemačkom, Francuskom, Italijom, jednostavno je izbrisan iz finalne verzije. Tako je ostala obaveza prijavljivanja, ali bez sankcija za eventualno nepoštivanje, odnosno „zaboravnost“ bankara.

Dok u EU još traje potraga za nevidljivim ruskim deviznim rezervama, Švajcarci su početkom maja ove godine objavili da se u njihovim bankama nalazi dio ruskih deviznih rezervi u vrijednosti od 7,4 milijarde švajcarskih franaka, koje do daljnjeg ostaju zamrznute. Švajcarska vlada je takođe objavila i da ove pare ne mogu biti ni konfiskovane niti oduzete, već samo zamrznute na računima, do daljnjeg, i time okončala svaku raspravu o sudbini ovog novca.

Ražanj u Briselu, a zec u šumi

U međuvremenu, činjenica da niko nema pojma gdje su pohranjene ruske devizne rezerve u EU nije spriječila političke lidere Unije da se fokusiraju na njihovo trošenje. Inicijalno, sa oduševljenjem je prihvaćena ideja političara da se ove pare daju Ukrajini za obnovu nakon rata, kao vid ratne odštete. Na žalost zagovornika ove ideje, pravnici Evropske komisije ipak su zaključili da je to legalno neizvodljivo, jer devizne rezerve centralne banke nisu isto što i pare pojedinaca, te da jednostavno ne mogu biti konfiskovane, pošto je riječ o imovini države.

Gunđajući, zvaničnici EU morali su da se pomire sa činjenicom da od konfiskovanja par stotina milijardi eura ruske centralne banke nema ništa, a onda su došli na još jednu genijalnu ideju – zamrznute ruske milijarde Evropska komisija mogla bi iskoristiti za ulaganje, a zaradu od tog ulaganja onda proslijediti Ukrajini. Procjena je da bi se ulaganjem u nisko rizične finansijske instrumente moglo zaraditi oko 2,6 posto na godišnjem nivou od uložene sume.

Tehnički, to bi značilo da pare nisu konfiskovane i na kraju balade bile bi vraćene ruskoj centralnoj banci u punom iznosu, a Ukrajina bi, ukoliko EU pronađe svih 250 milijardi eura, mogla dobiti maksimalno oko šest milijardi eura godišnje. Ovo i nisu neke pare, imajući u vidu da se procjene troškova obnove Ukrajine nakon rata kreću između 300 i 1.000 milijardi.

Radost briselskih komesara nije dugo trajala, pošto su ovog puta finansijski stručnjaci upozorili da iako je rizik ulaganja minimalan, to ne znači da ga nema. Pošto bi se moglo desiti da finansijski maheri iz Evropske komisije ne samo da ne bi zaradili ništa, već bi mogli i izgubiti dio uloženog, onda se logično postavlja pitanje ko bi pokrio taj gubitak. Hladan znoj probio je lidere EU članica i na samu pomisao da bi se u budućnosti mogli naći u situaciji da ponovo preusmjeravaju milijarde eura iz svojih budžeta, samo ovog puta da bi pokrili eventualni gubitak finansijskih genijalaca, Ursule i Borrella, i Rusima vratili kompletan iznos njihovih deviznih rezervi koje su bile zamrznute u EU bankama. Tako je i ideja o ulaganju zamrznutih ruskih para, za sada „stavljena na led“.

Kinezi kao nominalni vlasnici ruskih rezervi

Nezavisne analize ukazuju da je najvjerovatnije čak 191 milijarda eura ruskih deviznih rezervi u Belgiji, tačnije u kompaniji Euroclear, koja je globalni lider kada se radi o poravnanju i koja čuva 37.600 milijardi eura vrijednosnih papira. Nije jednostavno utvrditi ko je stvarni vlasnik vrijednosnog papira, jer se špekuliše da je barem 90 milijardi dolara Rusija pohranila u Euroclear, koristeći kinesku centralnu banku i kineske komercijalne banke kao posrednike.

Teorija o ruskim deviznim rezervama u EU ne manjka, pa je jedna od njih da su u prvim danima rata Rusi ipak uspjeli prebaciti značajan dio svojih rezervi iz EU na sigurnije destinacije, poput Kine ili Dubaija, pogotovo ako se kao nominalni vlasnik nije pojavljivala ruska centralna banka ili druge ruske institucije. Ovo je i jedno od mogućih objašnjenja zašto EU nikako ne može naći u svojim bankama ruskih 250 milijardi eura, zato što ih tu odavno nema.

U tom slučaju, i Rusiji i EU je u interesu da se prave naivni i pretvaraju da su pare još uvijek u evropskim bankama, EU da bi sačuvala obraz a Rusi da bi zameli trag svojim parama, te ubrali dodatne propagandne poene u očima azijske, afričke i latinoameričke publike.

Druga opcija je da se politički interesi Brisela nužno ne poklapaju sa ekonomskim interesima banaka i političkim interesima svih zemalja članica, pa je „neuspješna“ potraga banaka za ruskim milijardama najbezbolnije rješenje za sve.

Dražen Simić

Biznis & finansije, Finansije Top 2022/23

Foto: Taras Chernus, Unsplash