Nije. Iako su žene većinom žrtve terorizma, one trenutno čine trećinu članstva u militantnim pokretima širom sveta, pri čemu se njihov broj intenzivno povećava u poslednjih desetak godina, sa usponom islamskog fundamentalizma. To je podstaklo naučnike da se mnogo više posvete izučavanju ovog fenomena i otvorilo pitanje o kojem se ranije nije mnogo govorilo – koliko su majke u patrijarhalnim sredinama odgovorne za radikalizaciju svoje dece, posebno sinova?

Prema prošlogodišnjem izveštaju Europola, od ukupnog broja uhapšenih lica koja su osumnjičena za delo terorizma, njih 27% su žene, a procenjuje se da one trenutno čine trećinu ukupnog članstva u militantnim pokretima širom sveta. Europol upozorava da sa usponom islamskog fundamentalizma, u poslednjih desetak godina intenzivno raste broj žena koje učestvuju u različitim terorističkim aktivnostima, uključujući i samoubilačke napade.

To je pobudilo interesovanje naučnika, teoretičara i istraživača na terenu, da se posvete detaljnijem izučavanju ovog društvenog fenomena. Žene teroristi su veoma kontroverzna pojava za stručnjake, ističe Marija Đorić, rukovodilac Centra za proučavanje bezbednosti na Institutu za političke studije u Beogradu. Imajući u vidu da se politika čak i danas doživljava kao pretežno „muški posao“, a terorizam kao najekstremniji vid političkog delovanja, učešće žena u ovakvim aktivnostima se dugo vremena smatralo marginalnim za izučavanje militantnih organizacija i pokreta.

Takođe, i dalje preovlađuje uverenje da žene po samoj svojoj prirodi nisu sposobne da u većem broju vrše tako destruktivna dela kakva su karakteristična upravo za terorizam. Zato se žene pre svega posmatraju kao žrtve terorizma, što one većinom i jesu. Međutim, nisu tačne tvrdnje da su žene žrtve čak i kada su izvršioci terorističkih napada, odnosno da to rade isključivo pod muškom prisilom. Postoje i takvi slučajevi, ali istorija ženskog terorizma pokazuje da su mnoge od njih ušle u ovakav vid političkog aktivizma – svojom voljom.

„Pucaj prvo u ženu!“

Neki vidovi terorističkih aktivnosti prisutni su kroz celu ljudsku istoriju, ali rađanje savremenog terorizma se vezuje za anarhističke organizacije u carskoj Rusiji 19. veka, u koje su bile uključene i žene, navodi Đorić. Među ruskim anarhistkinjama najpoznatije su Sofija Perovska, koja je učestvovala u atentatu na ruskog cara Aleksandra Drugog i Vera Zasulič, koja je pucala u guvernera Petrovgrada, Fjodora Trepova.

Ipak, žene se masovnije uključuju u različite vidove političkog nasilja od druge polovine prošlog veka. Prema nekim istraživanjima, žene su u proteklih nekoliko decenija aktivno učestvovale u preko 60% oružanih pobunjeničkih pokreta, a više od četvrtine njih je predvodilo ovakve grupe u periodu od 1990. do 2010. godine.

O ulozi žena u političkom nasilju aktivno se govorilo od sedamdesetih godina prošlog veka, kada se javljaju gerilski pokreti u Latinskoj Americi, u kojima žene ravnopravno učestvuju sa muškarcima. U to vreme, mnoge levičarske terorističke organizacije su delovale i u Evropi, a među najistaknutijima su bile „Crvene brigade“ u Italiji i „Frakcija Crvene Armije“ (RAF) u Nemačkoj, poznata i kao gerilska grupa „Bader-Majnhof“. Jedna od vodećih ličnosti ovog pokreta bila je nemačka novinarka Ulrike Majnhof, koja je objavila rat „svinjskoj državi“ i javno pozivala na ubistva političara, policajaca, bankara i drugih predstavnika krupnog kapitala. Oko 50% članova i 80% simpatizera ovog pokreta bile su žene.

Slična situacija je i kod kolumbijske organizacije „FARK6“, u kojoj su žene činile 40% članstva i pri tom su se nalazile na svim operativnim funkcijama, uključujući i vođstvo. „Tamilski tigrovi” su još osamdesetih godina prošlog veka imali jedinicu sastavljenu isključivo od žena – „Ženski front oslobodilačkih tigrova“. Kasnije su pojedine pripadnice ove ženske grupe postale deo elitne jedinice „Crni tigrovi”, koja je bila specijalizovana za samoubilačke napade.

Kada je 1991. godine britanska novinarka Ajlin Mekdonald objavila svoje razgovore sa teroristkinjama u knjizi „Pucaj prvo u ženu!“, to je izazvalo velike polemike u javnosti, ali i među stručnjacima o ulozi „nežnijeg pola“ u terorizmu. Autorka je u svojoj knjizi navela i razgovore sa pripadnicima bezbednosnih službi, koji su izneli mišljenje da „žene teroristi imaju mnogo jači karakter, pokazuju veću moć i više energije od muškaraca“. Mekdonald tvrdi da iz tog razloga, pripadnicima antiterorističkih grupa se savetuje da prvo pucaju u ženu teroristu, „jer su velike šanse da će ona prva pucati u vas“.

„Hamas“ prvi regrutovao žene samoubice

Tokom proteklih decenija, žene su većinom učestvovale u terorističkim pokretima koji su se izjašnjavali kao levičarski. Prema podacima Europola, to je danas slučaj sa trećinom od ukupnog broja žena koje su uključene u političko nasilje. Đorić objašnjava da to ne čudi, imajući u vidu da desničarski ekstremisti po pravilu zagovaraju društvene vrednosti koje ženu potčinjavaju muškarcu i samim tim imaju manje ženskih pristalica.

Međutim, stvari su bitno drugačije i složenije kada je reč o učešću žena u islamskim fundamentalističkim pokretima. Uprkos konzervativnoj tradiciji koja svodi ženu na ulogu supruge i majke, „Hamas“ je još od 2000. godine počeo da uključuje žene u terorističke akcije. Ahlam Mazen Al-Tamimi je 2001. uhapšena zbog saučesništva u bombaškom napadu. Ona je bila prva žena koja je postala član brigade „Al Kasam“, vojnog krila „Hamasa“. Tokom 2015. i 2016. godine žene su u ime „Hamasa“ izvršile oko 16% napada.

Prvi samoubilački napad za palestinsku organizaciju „Fatah“, izvršila je Vafa Idris 2002. godine. Terorističkim pokretima na Bliskom Istoku su se pridruživale i žene poreklom iz Evrope, te je Belgijanka Mjuriel Deguk bila prva Evropljanka koja je kao pripadnica „Al Kaide“ izvršila teroristički napad u Iraku. Većina žena poreklom sa Zapada su konvertiti, poput takozvane „Bele udovice” Sali Džons, Britanke koja je pod uticajem muža otišla u Siriju i bila veoma uspešna u regrutovanju drugih žena.

Regrutacija žena se vrši preko takozvanih „sestrinstava“ u nekoliko faza. Prva je „bombardovanje“ moguće kandidatkinje propagandnim materijalima preko zvaničnih internet portala i društvenih mreža. Ako se ona zainteresuje za takav sadržaj, sa njom se komunicira posredstvom alternativnih mreža. Na kraju, sa potencijalnom teroristkinjom se ostvaruje lični kontakt, ona se postepeno odvaja od porodice i prijatelja i potom odvodi u neki od ogranaka koji je povezan sa određenim terorističkim pokretom.

Majke i terorizam

Pored procesa regrutacije, žene su najviše uključene u pranje novca, planiranje napada, kurirske poslove i druge logističke aktivnosti, ali se sve više koriste i za samoubilačke napade. Ukoliko dobrovoljno prihvate da izvrše ovakvo delo, one to najčešće rade da bi osvetile poginulog člana porodice, zato što prate brata ili muža, a neke čak rađe biraju smrt od ugovorenog braka. Ima slučajeva i da žene postaju bombaši samoubice pod prisilom, a jedan od najekstremnijih primera takvog delovanja je teroristička grupa „Boko haram” u Nigeriji.

Sa usponom islamskog fundamentalizma, stručna javnost je počela intenzivno da raspravlja o još jednoj ulozi žena u terorizmu, o kojoj se ranije nije mnogo govorilo. U patrijarhalnim sredinama se potencira da je najvažnija uloga žene da rađa i vaspitava decu. Stoga se postavlja pitanje koliki uticaj imaju majke na odluke svoje dece da li će se pridružiti nekoj militantnoj grupi, odnosno da li ih odvraćaju od terorizma, ili podstiču njihovu radikalizaciju, posebno sinova?

Pored bezbednosnih, ovaj problem otvara i mnoga etička pitanja prilikom utvrđivanja odgovornosti majki za radikalizaciju svoje dece, naročito u sredinama gde se to izričito zahtevalo od njih, kao što su to činili Talibani u Avganistanu ili teroristi koji su kontrolisali pojedine teritorije u ime „Islamske države“.

Bojana Maričić

Biznis & finansije 231, mart 2025. 

Foto: Arfan Adytiya, Unsplash