Srbija će, prema zvaničnim najavama, ove godine prvi put ostvariti izvoz organske proizvodnje veći od 40 miliona evra, a pre dve decenije izvozila je manje od milion evra. Preko 80% organske hrane izvozimo u Evropsku uniju, gde u ukupnom uvozu ovakve vrste proizvoda imamo udeo od 0,6%. Iako izvoz organskih proizvoda iz Srbije godišnje raste za više od petine, problem je što već godinama čak 97% tog izvoza čini voće nižeg stepena prerade, zamrznuto i pasirano.
Proizvođači organske hrane u Srbiji moći će u 2022. godini da konkurišu za podsticaje u ukupnoj vrednosti od 380 miliona dinara. Država je za ove namene izdvojila skoro 62% više sredstava iz budžeta nego ove godine, pri čemu je 80 miliona dinara podsticaja planirano za organsku proizvodnju bilja, a preostalih 300 miliona za organsku proizvodnju u stočarstvu.
Uporedo sa ovom najavom, stigla je i izjava ministra poljoprivrede Branislava Nedimovića da će organska proizvodnja u Srbiji ove godine prvi put imati izvoz veći od 40 miliona evra, što je gotovo devet puta više nego pre jedne decenije. „Površina na kojoj se u Srbiji trenutno gaje organski usevi iznosi ukupno 21.000 hektara, 2011. godine organska hrana se gajila na oko 4.500 hektara, a 2014. jedva na 10.000 hektara“, naveo je Nedimović.
Izvoz organskih proizvoda značajno raste, potvrđuje i analiza Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu. Srbija izvozi oko 90% organske proizvodnje, zbog toga što je potrošnja ovakvih namirnica na domaćem tržištu izrazito mala i procenjuje sa na svega oko dva evra po stanovniku godišnje. Izvoz raste u poslednjih nekoliko godina u proseku za oko 28% godišnje, a prema podacima u analizi, njegova vrednost je 2002. iznosila manje od milion evra, da bi prošle godine dostigla iznos od 37 miliona evra.
S druge strane, uvećava se i uvoz organske hrane u svetu. On je u poslednjih pet godina rastao po prosečnoj stopi od 18,5%, dostigavši vrednost od oko 7,2 milijarde dolara. Od toga, preko 54%, završava na tržištu Evropske unije, dok je na drugom mestu SAD, koje povlače petinu svetskog uvoza organskih proizvoda.
Nismo odmakli daleko od malina
Mada izvoz organskih proizvoda iz Srbije godišnje raste za više od petine, ono što se nije mnogo promenilo je loša struktura robe koju plasiramo na strana tržišta. Od svega što izvezemo pod etiketom „organsko“, čak 97% je voće nižeg stepena prerade, zamrznuto i pasirano, navode autori analize Branislav Vlahović i Dubravka Užar.
U ukupnom izvozu „organskog porekla“, ubedljivo preovlađuju zamrznute maline (58%), potom zamrznute kupine (10%) i koncentrat jabuke (8,5%). Među svežim voćem, organski proizvedena jabuka ima učešće od 87%, na drugom mestu je višnja sa 12%, a treća je sveža kruška sa udelom od 1%. Više od dve trećine izvezenih pečuraka se distribuira takođe u zamrznutom stanju, od lekovitog bilja najviše izvozimo korijander i koprivu, dok među povrćem dominira mlevena paprika sa učešćem od čak 90,5%, a preostalih 9,5% čini sušeni sremuš.
Plasman organskih proizvoda na strana tržišta je, međutim, potpuno drugačije orijentisan u poređenju sa izvozom konvencionalne poljoprivredne i prehrambene proizvodnje. U potonjoj, dominantna izvozna tržišta su u CEFTA regionu, dok je izvoz organskih proizvoda u ove zemlje mali, zbog nižeg životnog standarda, pa time i male tražnje kao što je slučaj i u Srbiji.
Zato preko četiri petine ukupnog izvoza organske hrane plasiramo u Evropsku uniju. To je tržište sa najvećom tražnjom za organskim proizvodima u svetu, a zemlje članice podmiruju sopstvenom proizvodnjom u proseku tek oko polovine potreba. Mada „organsko“ tržište u EU poslednjih godina raste za skoro 25% godišnje, vrednost uvezene organske hrane od oko 3,9 milijardi evra čini tek 2% ukupnog uvoza poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda. Srbija zauzima 32. mesto među zemljama uvoznicama organskih proizvoda i ima udeo od 0,6% u ukupnom uvozu organske hrane u EU.
Skoro trećina izvoza odlazi u Nemačku
Posmatrano po zemljama, najviše organskih namirnica plasiramo u Nemačku, gde odlazi skoro trećina ukupnog izvoza. Potrošnja organske hrane po stanovniku u Nemačkoj je preko 48 puta veća nego u Srbiji, a za njihovu prodaju je registrovano više od 2.400 maloprodajnih objekata.
Nemačko tržište je, međutim, specifično po tome što se uvozom organske hrane bave samo specijalizovane kompanije, koje imaju detaljne informacije o zahtevima za uvozom, kao što su sertifikacija proizvoda, etiketiranje i pakovanje. Ovakvi, specijalizovani uvoznici obično obavljaju i otpremu, carinjenje, skladištenje i distribuciju proizvoda unutar zemlje.
Najbolji način da se sa nemačkim uvoznicima i veletrgovcima organskom hranom uspostavi kontakt su specijalizovani sajmovi koji imaju izuzetnu reputaciju u globalnoj industriji organske hrane, kao što je sajam „BioFach“ u Nirnbergu, navodi se u studiji novosadskog Poljoprivrednog fakulteta.
Posle Nemačke, Srbija izvozi najviše poljoprivredno-prehrambenih namirnica proizvedenih na organski način u Holandiju, Austriju, Italiju, Kanadu i Poljsku, gde plasiramo oko 70% ukupnog izvoza. U Austriji, Belgiji, Francuskoj, Italiji i Holandiji potrošnja organske hrane raste u proseku za oko 10% godišnje, a nova potencijalna tržišta za izvoz su Danska i Švajcarska, koje takođe beleže visoku potrošnju organski proizvedenih namirnica po glavi stanovnika.
Iskorak ka biljkama bogatim proteinima
Prepreke za rast izvoza su, međutim, iste kao i u konvencionalnoj proizvodnji, pa i veće jer su uzgoj i prerada ovakvih proizvoda još usitnjeniji. Organsku poljoprivredu u Srbiji karakteriše mali obim proizvodnje, niska ekonomičnost i produktivnost, što ima za posledicu visoke proizvođačke cene. Asortiman primarnih i prerađenih proizvoda je skroman, sa izrazitom dominacijom proizvoda koji imaju malu dodatu vrednost.
Ipak, Srbija ima potencijal da uspešno konkuriše na stranim tržištima sa svojim organskim proizvodima, uz insistiranje na većem stepenu prerade, ujednačenom i prepoznatljivom kvalitetu, poštovanju rokova isporuke i na prilagođavanju zadatim standardima i propisima na izvoznim destinacijama.
Proizvođače koji imaju izvozni potencijal potrebno je finansijski i institucionalno pomoći prilikom osvajanja novih tržišta, uključujući i razvoj takozvanog „zelenog“ marketinga. Posebnu pažnju zaslužuju oni organski proizvodi čiji je nedostatak evidentan u svetu, kao što su biljne vrste bogate proteinima, pre svega soja, semena uljarica i visokokvalitetne žitarice, preporučuje se u studiji.