Budućnost je u električnim automobilima a benzinski i dizel motori trče počasni krug, najavljuju i političari i proizvođači automobila. Umesto točenja benzina u rezervoare, kod električnih automobila struja se „toči“ u litijumske baterije i tu počinju problemi. Litijuma je malo, potražnja raste, pa se novi rudnici litijuma planiraju i u Srbiji, BiH, Portugalu, Austriji.
Ako se ostvare predviđanja stručnjaka, u narednih 10 do 15 godina automobile sa benzinskim motorima zadesiće sudbina dinosaurusa. Jednostavno, nestaće sa scene, da bi se smanjila emisija ugljen-dioksida i usporilo globalno zagrijavanje.
Proizvođači automobila kao Ford, Volkswagen, BMW, Mercedes, Jaguar, već ubrzano na tržište izbacuju modele sa električnim motorima, kako bi zauzeli što bolje startne pozicije za budućnost, ali limitirajući faktor postaju baterije, tačnije litijum.
Bez litijuma nema baterija velikog kapaciteta, a bez baterija nema električnih automobila. Tako da je logičan zaključak, ko u narednim decenijama bude kontrolisao snabdjevanje litijumom praktično će kontrolisati i auto industriju. Kao i sa nizom drugih strateških metala, na Zapadu su iznenada otkrili da i ovdje Kina ima dominatnu kontrolu. Brojni rudnici litijuma u Australiji i Južnoj Americi već su u vlasništvu kineskih kompanija, pa kad se sve to sabere – Kina je nezaobilazan igrač.
Prethodnih tridesetak godina ovo nije bio problem, jer je Zapad sa zadovoljstvom Kini prepustio prljavi posao rudarenja i prerade litijuma. Sada, kada je Kina postala globalni konkurent Zapadu, ta ideja ne izgleda više tako dobra. Trenutno, 55 posto svjetske proizvodnje litijuma dolazi iz Australije, a slijede Čile sa 23 posto, Kina sa 10 posto i Argentina sa osam posto.
Postojeća proizvodnja je nedovoljna da zadovolji rastuće potrebe, jer se procjenjuje da bi globalna potražnja u narednih pet godina mogla narasti na 700.000 tona godišnje, pa je sada fokus na povećanju proizvodnje i na pitanju koliko i gdje ima rezervi litijuma.
Litijum južnoamerički, kapital kineski
Kada se radi o postojećim rezervama, onda se slika mijenja. Apsolutni rekorder je Čile, gdje se rezerve litijuma procjenjuju na 9,2 miliona tona, dok je drugoplasirana Australija sa 4,7 miliona tona, a slijede Argentina sa 1,9 miliona tona, Kina sa 1,5 miliona tona, SAD sa 750.000, Zimbabve sa 220.000, Brazil sa 95.000 i Portugal sa 60.000 tona.
Južna Amerika je tako postala „obećana zemlja“ kada se radi o novim nalazištima litijuma. Zato nije preveliko iznenađenje što su tamo među glavnim investitorima upravo kineske kompanije, koje takođe nastoje ugrabiti dio kolača i u ostatku svijeta.
Kao rezultat prilagođavanja novoj geopolitičkoj realnosti u svijetu, Sjedinjene Američke Države su kao jedan od prioriteta navele otvaranje novih rudnika litijuma na vlastitoj teritoriji, kako bi smanjile stratešku zavisnost od Kine.
Sličan pristup sada ima i EU, koja je takođe zaključila da baziranje budućeg razvoja auto industrije prvenstveno na uvoznom litijumu i baterijama, dugoročno predstavlja preveliki rizik. Trenutno većinu litijuma EU uvozi iz Kine, Čilea i Australije, pa je prioritet stavljen na evropska nalazišta litijuma, prije svega postojeća, kao i na otvaranje novih rudnika.
Ambiciozan cilj EU je da do kraja ove decenije količinu litijuma na raspolaganju poveća 18 puta u odnosu na trenutno stanje, što uključuje i domaću proizvodnju kao i uvoz.
Prljavo „zlato“
Litijum i nije toliko rijedak, mada veličina zaliha varira. Problem je što su iskopavanje rude litijuma i prerada prilično prljav proces koji značajno zagađuje i uništava okolinu, uništavajući i podzemne vode i zagađujući tlo. Zato je većina zapadnih zemalja sa oduševljenjem prepustila, kao i obično, prljave tehnologije Kinezima i sirotinji, zadovoljavajući se isporukom gotovih upakovanih baterija.
Sada, kada je đavo odnio šalu, počela je potraga za litijumom u Evropi. Na meti se prvo našao Portugal u kome već postoji domaća proizvodnja litijuma, u ograničenim količinama. Jedini problem je što decenijama čitavu tu proizvodnju otkupljuju proizvođači keramike, tako da nema viškova koji bi ublažili globalnu glad proizvođača mobitela, laptopa i ostale elektronike za litijumskim baterijama.
Shodno pravilu da gdje ima dima ima i vatre, geološka istraživanja su pokazala da postoje značajna neiskorištena nalazišta litijuma, pogotovu na sjeveru Portugala. Ona se procjenjuju na 60.000 tona, što Portugal svrstava na osmo mjesto u svijetu po veličini zaliha litijuma.
Britanska kompanija Savanahh tako je odlučila da se krene u eksploataciju litijuma u regionu Tras-os-Montes i otvaranje otvorenog kopa na ovoj lokaciji, obećavajući investiciju od 109 miliona dolara i stvaranje novih 800 radnih mjesta u ovom regionu. Istovremeno, svojim investitorima Savanahh obećava da će tokom prvih 11 godina eksploatacije rudnik donijeti kompaniji 1,5 milijardi dolara od prodaje iskopanog litijuma.
Na strani zagovornika otvaranja ovog rudnika su portugalska vlada i Evropska komisija, i samo se čeka konačno odobrenje za početak eksploatacije na ovoj lokaciji.
Vlasti za, građani protiv rudnika
S druge strane, lokalno stanovništvo i portugalski nevladin sektor nisu nimalo oduševljeni ovom idejom, pokušavajući protestima i peticijama da zaustave otvaranje rudnika. Površinski kop bi predstavljao ekološku katastrofu i praktično bi uništio njihovu glavnu razvojnu šansu – turizam, a već postojeće privatne pansione i ostalu turističku ponudu pretvorio u propale investicije. Time bi se zapečatila sudbina jednog od najsiromašnijih regiona u Portugalu, gdje se uglavnom živi od stočarstva.
Kako stvari trenutno stoje, male su šanse da će otvaranje rudnika biti zaustavljeno, a konačno odobrenje i početak radova očekuju se u narednih nekoliko mjeseci. Paradoksalno, novi rudnik ne znači nužno plus za EU, jer investitori namjeravaju barem u prvoj fazi, litijum iz Portugala prodavati Kinezima.
I na drugom kraju Evrope, na području Srbije, BiH i Austrije, australijske kompanije poput Rio Tinto i Jadar Resources, nadaju se premiji u vidu bogatih nalazišta litijuma. Optimizam baziraju na preliminarnim istraživanjima, koja u slučaju Srbije ukazuju na postojanje rezervi koje bi bile među najvećima u svijetu. Jadar Resources, pored Srbije, namjerava da se upusti u eksploataciju litijuma i u Austriji, gdje su preliminarni rezultati takođe obećavajući, dok slovenački investitori vjeruju da i u BiH postoje komercijalno isplativa nalazišta litijuma.
Cilj su baterije, litijum je samo sredstvo
Za razliku od Portugala, gdje bi radovi na otvaranju novog rudnika mogli početi do kraja ove godine, u slučaju Srbije potencijalni investitori najavljuju da bi eksploatacija litijuma mogla početi u naredne tri do četiri godine, što znači da je čitav projekat još uvijek u ranoj fazi. Do tada bi se moglo znati i koliko su ozbiljne najave o otvaranju rudnika litijuma u BiH i Austriji i koliko iznose realne rezerve, te kakva je ekonomska računica.
U Portugalu veliki dio javnosti i medija, kao i pobornici zaštite okoline na globalnom nivou skeptični su prema „blagodetima“ koje donose rudnici litijuma. Na Balkanu se najave otvaranja rudnika litijuma uglavnom doživljavaju kao dobitak na lutriji, koji će nas sve učiniti ekstravagantnim milionerima, pri čemu su podjednako euforični i vlast i mediji kao i većina javnosti.
U slučaju Srbije, stanovnici na područjima gdje je planirana izgradnja rudnika, ne dijele ovaj optimizam jer strahuju da bi oni i njihova buduća egzistencija postali kolateralna šteta, za zagađenim vodenim tokovima, zemljištem i vazduhom.
Lokalni protesti stanovništva i kampanje nevladinog sektora teško da će zaustaviti planiranu eksploataciju litijuma. U igri je jednostavno previše novca, a kao i obično o posljedicama će se razmišljati kasnije, nakon nekoliko decenija.
U čitavoj priči o baterijama i električnim automobilima, sirovi litijum je samo jedan segment. Ključni element su fabrike baterija, koje pretvaraju litijum u strateški važne baterije. Litijum je sredstvo a baterije su cilj.
Trenutno, Kina ima 93 „giga fabrike“ koje proizvode litijumske baterije, a SAD četiri. Prema procjenama analitičara, ako se ovaj trend nastavi, na kraju ove decenije Kina će imati 140 „giga fabrika“, EU 17 a SAD 10, što znači da nezavisnost SAD i EU od kineskih baterija ostaje na dugom štapu.
A prije nego što se krene sa masovnim otvaranjem boca šampanjca na Balkanu, možda bi trebalo malo detaljnije pogledati kalkulaciju, jer na eksploataciji domaćih prirodnih resursa profit ide stranom investitoru, a domorocima ostaju mrvice. Kao primjer mogu poslužiti Afrika i Južna Amerika, koje i pored neizmjernog prirodnog bogatstva i nisu primjer prosperiteta i stabilnosti kome treba težiti.
Dražen Simić
Foto: Pixabay